-27

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

I. Genetyka

1. Czym jest genetyka?

Uczeń:

•         określa zakres badań genetyki

•         wyjaśnia, że podobieństwo dziecka do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech

Uczeń:

•        rozróżnia cechy dziedziczne i niedziedziczne

•        definiuje pojęcia genetyka

i zmienność organizmów

Uczeń:

•         wskazuje cechy indywidualne i gatunkowe podanych organizmów

•         omawia zastosowanie genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie
i archeologii

Uczeń:

•         uzasadnia występowanie zmienności genetycznej wśród ludzi

•         wskazuje różnice między cechami gatunkowymi

a indywidualnymi

•         wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych w rozmnażaniu bezpłciowym

Uczeń:

•        dowodzi, że cechy organizmu kształtują się dzięki materiałowi genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska

•        wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej
w kształtowaniu się zmienności organizmów

2. Nośnik informacji genetycznej – DNA

•         wskazuje miejsca występowania DNA

•         wymienia elementy budujące DNA

•         przedstawia rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej

•         przedstawia budowę nukleotydu

•         wymienia nazwy zasad azotowych

•         omawia budowę chromosomu

•         definiuje pojęcia: kariotyp, helisa, gen i nukleotyd

•         wykazuje rolę jądra

•         wykazuje konieczność związania DNA przez białka i powstania chromatyny

w jądrze komórkowym

•         wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad azotowych

•         graficznie przedstawia regułę komplementarności

•         wyjaśnia proces replikacji

•         rozpoznaje DNA i RNA*
na modelu lub ilustracji

•         porównuje budowę DNA z budową RNA*

•         omawia budowę i funkcję RNA*

•        uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki

•        wykonuje dowolną techniką model DNA

•        wykazuje rolę replikacji

w zachowaniu niezmienionej informacji genetycznej

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

I. Genetyka

3. Podziały komórkowe

•         wymienia nazwy podziałów komórkowych

•         podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka

•         definiuje pojęcia: chromosomy homologiczne, komórki haploidalne
i komórki diploidalne

•         wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka

•         omawia znaczenie mitozy i mejozy

•         oblicza liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu

•         wykazuje konieczność redukcji ilości materiału genetycznego w komórkach macierzystych gamet

•         wykazuje różnice między mitozą a mejozą

•         wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej podczas mejozy

•         wykonuje dowolną techniką model mitozy lub mejozy

4. Podstawowe prawa dziedziczenia

•         definiuje pojęcia fenotyp

i genotyp

•         wyjaśnia symbole używane przy zapisywaniu krzyżówek genetycznych

•         omawia badania Gregora Mendla

•         zapisuje genotypy homozygoty dominującej
i homozygoty recesywnej oraz heterozygoty

•         wykonuje krzyżówki genetyczne przedstawiające dziedziczenie jednego genu

•        identyfikuje allele dominujące i recesywne

•        omawia prawo czystości gamet

•        na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców

i pokolenia potomnego

•         przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet

•         interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń: homozygota, heterozygota, cecha dominująca i cecha recesywna

•         zapisuje krzyżówki genetyczne przedstawiające dziedziczenie określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa

•         ocenia znaczenie prac Gregora Mendla dla rozwoju genetyki

5. Dziedziczenie cech u człowieka

•         wskazuje u ludzi przykładowe cechy dominującą i recesywną

•         z pomocą nauczyciela rozwiązuje proste krzyżówki genetyczne

•        wymienia cechy dominujące i recesywne
u człowieka

•        z niewielką pomocą nauczyciela rozwiązuje proste krzyżówki genetyczne

•        wyjaśnia, że cechę recesywną determinują allele homozygoty recesywnej

•        na podstawie krzyżówki genetycznej przewiduje wystąpienie cechu potomstwa

•         wskazuje cechy człowieka, które są zarówno wynikiem działania genów, jak

i czynników środowiska

•         ustala prawdopodobieństwo występowania cechy
u potomstwa, jeśli nie są znane genotypy obojga rodziców

•         ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech

•         na podstawie znajomości cech dominujących
i recesywnych

•         projektuje krzyżówki genetyczne, poprawnie posługując się terminami homozygota i heterozygota

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

I. Genetyka

6. Dziedziczenie płci u człowieka

•         podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej człowieka

•         wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią

•         rozpoznaje kariotyp człowieka

•         określa cechy chromosomów X i Y

•         omawia zasadę dziedziczenia płci

•         wyjaśnia rolę chromosomów płci i autosomów

•         przedstawia zjawisko nosicielstwa chorób pod kątem dziedziczenia płci

•         wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią

•         wykonuje krzyżówki genetyczne przedstawiające dziedziczenie hemofilii oraz daltonizmu

•        interpretuje krzyżówki genetyczne przedstawiające dziedziczenie hemofilii oraz daltonizmu

•        ocenia znaczenie poznania budowy ludzkiego DNA

7. Dziedziczenie grup krwi

•         wymienia cztery główne grupy krwi występujące
u człowieka

•         przedstawia przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska

•         omawia sposób dziedziczenia grup krwi

•         wyjaśnia sposób dziedziczenia czynnika Rh

•         wyjaśnia wpływ środowiska na rozwój cech osobniczych

•         rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów

•         wykonuje krzyżówkę genetyczną przedstawiającą dziedziczenie grup krwi

•         określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego

•         ustala grupy krwi dzieci na podstawie znajomości grup krwi ich rodziców

•         ustala czynnik Rh dzieci na podstawie znajomości czynnika Rh ich rodziców

•        określa konsekwencje dla drugiej ciąży wiążące się
z wystąpieniem konfliktu serologicznego

•        wykazuje, że dziedziczenie czynnika Rh jest jednogenowe

8. Mutacje

•        definiuje pojęcie mutacja

•        wymienia czynniki mutagenne

•        podaje przykłady chorób uwarunkowanych mutacjami genowymi
i chromosomowymi

•         rozróżnia mutacje genowe
i chromosomowe

•         omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych

•         wskazuje mechanizm dziedziczenia mukowiscydozy

•         wyjaśnia, na czym polegają mutacje genowe i chromosomowe

•         omawia znaczenie poradnictwa genetycznego

•         charakteryzuje wybrane choroby genetyczne

•         wyjaśnia podłoże zespołu Downa

•         wyjaśnia mechanizm powstawania mutacji genowych

i chromosomowych

•         omawia zachowania zapobiegające powstawaniu mutacji

•         wyjaśnia znaczenie badań prenatalnych

•         uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów

•         analizuje przyczyny mutacji i wskazuje ich skutki

•         wykonuje portfolio na temat chorób genetycznych

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

II. Ewolucja życia

9. Ewolucja i jej dowody

•         definiuje pojęcie ewolucja

•         wymienia dowody ewolucji

•         wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka

•         omawia dowody ewolucji

•         wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości

•         omawia etapy powstawania skamieniałości

•         definiuje pojęcie relikt

•         wymienia przykłady reliktów

•         wyjaśnia istotę procesu ewolucji

•         rozpoznaje żywe skamieniałości

•         omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów

•         wymienia przykłady struktur homologicznych
i analogicznych

•         określa warunki powstawania skamieniałości

•         analizuje ogniwa pośrednie ewolucji

•         wskazuje istnienie związku między rozmieszczeniem gatunków a ich pokrewieństwem

•        wykazuje jedność budowy
i funkcjonowania organizmów

•        ocenia rolę struktur homologicznych

i analogicznych jako dowodów ewolucji

10. Mechanizmy ewolucji

•         wyjaśnia znaczenie pojęcia

endemit

•         podaje przykłady doboru sztucznego

•         wymienia przykłady  endemitów

•         wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny

•         omawia ideę walki o byt

•         wyjaśnia główne założenia teorii ewolucji Karola Darwina

•         wskazuje różnicę pomiędzy doborem naturalnym

a doborem sztucznym

•         wymienia główne założenia syntetycznej teorii ewolucji

•         wykazuje izolację geograficzną jako drogę
do powstawania nowych gatunków

•         wykazuje rolę endemitów
z Galapagos w badaniach Darwina*

•         uzasadnia, że walka o byt jest formą doboru naturalnego

•         ocenia korzyści doboru naturalnego
w przekazywaniu cech potomstwu

•         omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji

•        ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego

•        ocenia korzyści dla człowieka płynące

z zastosowania doboru sztucznego

11. Pochodzenie człowieka

•        wymienia przykłady organizmów należących do rzędu naczelnych

•        omawia cechy człowieka rozumnego

•         wskazuje na mapie miejsce, gdzie rozpoczęła się ewolucja naczelnych

•         wymienia czynniki, które miały wpływ
na ewolucję człowieka

•         określa stanowisko systematyczne człowieka

•         wskazuje na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem
a innymi naczelnymi

•         analizuje przebieg ewolucji człowieka

•         wykazuje cechy wspólne człowieka z innymi naczelnymi

•         wymienia cechy człowieka pozwalające zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych

•         porównuje różne formy człowiekowatych

•         wykazuje, że naczelne
to ewolucyjni krewni człowieka

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

III. Ekologia

12. Organizm

a środowisko

•        wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia

•        wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach

•        nazywa formy morfologiczne porostów wykorzystywane
 w skali porostowej

•        identyfikuje siedlisko wybranego gatunku

•        omawia, czym jest nisza ekologiczna organizmu

•        wyjaśnia, do czego służy skala porostowa

•        rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną

•        określa wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie organizmów

•        wykazuje związek między zakresem tolerancji

a stosowaniem skali porostowej

odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji

•         wykazuje zależność między czynnikami środowiska

a występującymi w nim organizmami

•         rozpoznaje na ilustracji formy morfologiczne porostów wykorzystywane
w skali porostowej

•         interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku

•         praktycznie wykorzystuje skalę porostową

13. Cechy populacji

•         definiuje pojęcia populacja

i gatunek

•         wylicza cechy populacji

•         wymienia typy rozmieszczenia osobników
w populacji

•         określa wady i zalety życia organizmów w grupie

•         wyjaśnia zależność między definicją populacji i gatunku

•         wymienia przykłady zwierząt żyjących w stadzie

•         określa przyczyny migracji

•         przedstawia, jakie dane można odczytać z piramidy wiekowej populacji

•         wskazuje populacje różnych gatunków

•         określa wpływ migracji na liczebność populacji

•         wyjaśnia wpływ cech populacji na jej liczebność

•         odczytuje dane z piramidy wiekowej

•         wykazuje zależność między liczebnością populacji a jej zagęszczeniem

•         graficznie przedstawia różne typy rozmieszczenia osobników w populacji

i podaje ich przykłady

•         wykazuje zależność między strukturą płciową
a liczebnością populacji

•         charakteryzuje grupy wiekowe w piramidach

•        przeprowadza w terenie obliczanie zagęszczenia wybranego gatunku

•        przewiduje losy populacji
na podstawie jej piramidy wiekowej

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

III. Ekologia

14. Konkurencja

•         nazywa zależności międzygatunkowe

•         wymienia zasoby, o które konkurują organizmy

•         wyjaśnia, na czym polega konkurencja

•         wskazuje rodzaje konkurencji

•        graficznie przedstawia zależności między organizmami, zaznacza, który gatunek odnosi korzyści, a który – straty

•        porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową

z konkurencją

międzygatunkową

•        wskazuje przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej

i wewnątrzgatunkowej

•        wykazuje zależność między zasobami środowiska

a intensywnością konkurencji

•         uzasadnia, wykorzystując wiedzę z ewolucjonizmu,
że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego

15. Drapieżnictwo. Roślinożerność

•         wymienia przykłady roślinożerców

•         wskazuje przykłady drapieżników i ich ofiar

•         omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa

•         podaje przykłady roślin drapieżnych

•        określa znaczenie roślinożerców w przyrodzie

•        omawia adaptacje roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego

•        wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo

•        wymienia charakterystyczne cechy drapieżników i ich ofiar

•         wyjaśnia, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność

•         omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki

•         opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami

•         wykazuje przystosowania rośliny drapieżnej do zdobywania pokarmu

•        ocenia znaczenie drapieżników i roślinożerców w środowisku

•        wskazuje adaptacje drapieżników

i roślinożerców
do zdobywania pokarmu

•        określa rolę drapieżników w przyrodzie jako

regulatorów liczebności
ofiar

•        charakteryzuje sposoby obrony roślin przed zjadaniem

•         wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżników a liczebnością populacji ich ofiar

•         wyjaśnia przyczyny drapieżnictwa i wskazuje metody zdobywania pokarmu przez rośliny drapieżne

•         wykazuje korzyści dla roślin płynące z roślinożerności

•         przedstawia pozytywne
i negatywne skutki roślinożerności

16. Pasożytnictwo

•         wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych
i wewnętrznych

•         wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin

•         wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo

•         klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne

•         charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu życia

•         charakteryzuje pasożytnictwo u roślin

•        ocenia znaczenie pasożytnictwa w przyrodzie

•        wskazuje przystosowania roślin
do pasożytniczego trybu życia

•         wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

III. Ekologia

17. Nieantagonistyczne zależności między gatunkami

•         wymienia nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe

•         podaje przykłady organizmów, które łączy zależność nieantagonistyczna

•         określa warunki współpracy między gatunkami

•         rozróżnia pojęcia

komensalizm i mutualizm

•         omawia budowę korzeni roślin motylkowych

•         omawia różnice między komensalizmem

a mutualizmem

•         charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu

•        określa warunki występowania nieantagonistycznych relacji między organizmami różnych gatunków

•        charakteryzuje relacje między rośliną motylkową

•        ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie

•        wyjaśnia, jakie praktyczne znaczenie ma wiedza
o mikoryzie

18. Czym jest ekosystem?

•         wymienia przykładowe ekosystemy

•         przedstawia składniki biotopu i biocenozy

•         rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne

•         wskazuje elementy biotopu i biocenozy wybranego ekosystemu

•         omawia, do czego człowiek wykorzystuje ekosystemy

•         wymienia przemiany
w ekosystemach

•        omawia różnice między ekosystemami naturalnymi a sztucznymi

•        omawia przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej

•         charakteryzuje różnicę między sukcesją pierwotną
a wtórną

•         wykazuje zależności między biotopem a biocenozą

•         wyszukuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej

19. Zależności pokarmowe

•        wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego

•        przyporządkowuje znane organizmy poszczególnym ogniwom łańcucha pokarmowego

•        rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych
w wybranych ekosystemach

•        wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych

•        wskazuje różnice między producentami
a konsumentami

•        rysuje schemat prostej sieci pokarmowej

•        analizuje wybrane powiązania pokarmowe
we wskazanym ekosystemie

•        charakteryzuje role poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego

•         wykazuje rolę destruentów
w ekosystemie

•         omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu

•        przewiduje skutki, jakie
dla ekosystemu miałoby wyginięcie określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu pokarmowym

•        interpretuje, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu

20. Materia i energia w ekosystemie

•         mawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną

•         wykazuje, że materia krąży
w ekosystemie

•         omawia na podstawie ilustracji obieg węgla
w ekosystemie

•         wyjaśnia, że energia przepływa przez ekosystem

•         wykazuje rolę producentów, konsumentów i destruentów w krążeniu materii

•         interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji

•         analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej

•        analizuje przyczyny zaburzeń w krążeniu materii w ekosystemach

•        uzasadnia spadek energii

w ekosystemie na kolejnych poziomach troficznych