• WYMAGANIA EDUKACYJNE I KRYTERIA OCENIANIA Z PLASTYKI

        Przedmiotowy system oceniania ma na celu wspieranie rozwoju intelektualnego iosobowościowego ucznia. Wymagania edukacyjne formułowane są w oparciu o podstawę programową oraz "Program nauczania plastyki w klasach 4-7 szkoły podstawowej "Do dzieła" autorstwa J. Lukas i K. Onak (NOWA ERA).

        Podręcznik dla klas IV, V, VI, VII do plastyki „Do dzieła!” Jadwiga Lukas, Krystyna Onak,wyd. Nowa Era

        1. Kryteria ocen z plastyki.

          Nauczyciel, dokonując oceny, zwraca uwagę przede wszystkim na:

          •   poziom uzdolnień i predyspozycji plastycznych ucznia,

          •   indywidualny wkład pracy potrzebny do realizacji określonych zadań

            plastycznych,

          •   zaangażowanie w działania plastyczne i jego aktywny w nich udział,

          •   poziom wiedzy i umiejętności w zakresie różnych form aktywności plastycznej

            i wiadomości z teorii plastyki,

          •   podejmowanie przez ucznia dodatkowych zadań plastycznych, włączanie się w

            życie artystyczne szkoły i środowiska,

          •   przygotowanie do zajęć.

          •   wysiłek wkładany przez ucznia i wywiązywanie się z obowiązków

            wynikających ze specyfiki przedmiotu.

        2. Zasady oceniania uczniów.

          Prace plastyczne oceniane są wg ustalonych zasad podanych przed rozpoczęciem pracy. Prace ucznia oceniane są za:

          •   zgodność z tematem, bogactwo treści, wartości formalne (kompozycja, kolorystyka, zastosowane materiały oraz technika),

          •   trafność obserwacji, pomysłowość (oryginalność),

          •   ocenie podlegają tylko prace wykonane samodzielnie przez ucznia,

          •   ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń wtedy, gdy nie odda pracy do oceny,

          •   każda aktywność twórcza jest oceniana pozytywnie,

        •   jeżeli uczeń nie skończył pracy na zajęciach to może to zrobić w domu i oddać pracę w wciągu tygodnia od zakończenia tej pracy na lekcji,

        •   uczeń może poprawić oceny niedostateczne za nieterminowe oddanie pracy,

        •   raz w semestrze można być nieprzygotowanym do zajęć, zgłoszenie może

          dotyczyć braku zeszytu, podręcznika, materiałów plastycznych, zaległej pracy,

        •   jeżeli z braku materiałów uczeń nie wykonuje pracy na lekcji, nauczycielwyznacza mu zadanie podobne, a w domu musi wykonać pracę wykonywaną

          na zajęciach planowych.

        3. Szczegółowe kryteria ocen: a/ocena celująca (6)

        •   czynny udział w zajęciach, kompletne, estetyczne i zgodne z tematem i określonymi zagadnieniami plastycznymi wykonanie ćwiczeń i pracplastycznych,

        •   pełne przyswojenie wiadomości objętych programem nauczania,

        •   poszerzanie wiedzy, uczestnictwo w konkursach plastycznych na terenie

          szkoły i poza nią,

        •   prawidłowa organizacja pracy, wykorzystywanie wiadomości i umiejętności w

          zadaniach nietypowych,

        •   wykonywanie prac dodatkowych (dekoracji, plakatów)

        •   udział w zajęciach pozalekcyjnych- kółko plastyczne,

        •   wszystkie prace oddane w terminie, przygotowanie do zajęć;

          b/ ocena bardzo dobra (5)

        •   czynny udział w zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych – kółko plastyczne,estetyczne wykonywanie prac, ćwiczeń w określonym czasie lub przed jego upływem,

        •   pełne przyswojenie wiadomości objętych programem nauczania,

        •   prawidłowa organizacja pracy,

        •   wykorzystywanie wiadomości i umiejętności w zadaniach nietypowych,

        •   wykonywanie prac dodatkowych,

        •   wszystkie prace oddane w terminie,

        •   przygotowywanie się do zajęć;

        c/ ocena dobra (4)

        •   gotowość i zabieranie głosu w dyskusji na tematy zaproponowane przeznauczyciela lub wykonywanych przez siebie i kolegów dziełach plastycznych,

        •   przyswojenie wiedzy i umiejętności i wykorzystanie jej w sytuacjach typowych, wykonywanie ćwiczeń objętych programem nauczania,

        •   prace staranne i estetyczne;

          d/ ocena dostateczna (3)

        •   podstawowe opanowanie materiału zawartego w programie nauczania,

        •   trudności z zastosowaniem, wykorzystaniem wiedzy teoretycznej podczas

          wykonywania pracy,

        •   prace niestaranne i nieestetyczne;

          e/ ocena dopuszczająca (2)

           spore luki w wiadomościach (minimum programowe),
           brak zaangażowania w pracę na lekcjach,
           zgodne z tematem, ale nieestetyczne wykonywanie prac, częste nieprzygotowanie do lekcji;

        •  uczeń posiada potrzebne przybory (blok, papier kolorowy, kredki, farby, plastelinę)

        • f/ ocena niedostateczna (1)

           nieopanowane wiadomości i umiejętności zawarte w programie nauczania,
           brak zaangażowania i chęci do pracy, notoryczne nieprzygotowanie do zajęć, nieterminowe oddanie prac do oceny.

        4. Wymagania podstawowe i ponadpodstawowe:

        KLASA IV
        a/wymagania podstawowe:

        •   wskazuje i opisuje elementy abecadła plastycznego w najbliższym otoczeniu,

        •   przedstawia w pracy plastycznej fragment najbliższego otoczenia z uwzględnieniem

          co najmniej jednego elementu języka plastyki,

        •   określa rolę plastyki w najbliższym otoczeniu.

        •   określa, jakie przedmioty można nazwać dziełami sztuki,

        •   wymienia dziedziny sztuki,

        •   wyjaśnia, gdzie można oglądać dzieła sztuki,

        •   odszukuje w swoim otoczeniu ciekawe przykłady malowideł, dzieł architektonicznych

          i obiektów sztuki użytkowej.

        •   wymienia rodzaje i kierunki linii,

        •   podaje przykłady zastosowania odmiennych rodzajów linii w rysunku,

        •   podejmuje próby różnicowania linii i punktów w działaniach plastycznych,

        •   wyjaśnia, czym jest kontur,

        •   tłumaczy, na czym polega kontrast w rysunku,

        •   z pomocą nauczyciela omawia wskazaną reprodukcję dzieła pod kątem zastosowanych

          linii i punktów,

        •   wykonuje pracę plastyczną, korzystając ze wskazówek zawartych w podręczniku.

        •   sytuuje epokę w czasie,

        •   wymienia cechy wytworów sztuki prehistorycznej,

        •   podaje przykłady dzieł sztuki prehistorycznej,

        •   tworzy w wybranej technice plastycznej pracę inspirowaną sztuką prehistoryczną.

        •   określa charakter wybranych plam (np. pod względem ich krawędzi i powierzchni),

        •   tworzy różne rodzaje plam,

        •   z pomocą nauczyciela omawia wybraną reprodukcję dzieła pod kątem zastosowanych

          plam.

        •   sytuuje epokę w czasie,

        •   wymienia cechy wytworów sztuki starożytnego Egiptu,

        •   podaje przykłady dzieł sztuki starożytnego Egiptu,

        •   tworzy w wybranej technice plastycznej pracę inspirowaną sztuką starożytnegoEgiptu.

        •   wyjaśnia, czym są barwy czyste,

        •   wskazuje barwy czyste w najbliższym otoczeniu,

        •   rozpoznaje barwy podstawowe i pochodne,

        •   z pomocą nauczyciela omawia wskazaną reprodukcję dzieła pod kątem zastosowanych

          barw,

        •   podaje sposoby otrzymywania poszczególnych barw pochodnych.

        •   planuje kolejne etapy swojej pracy,

        •   wykonuje element dekoracyjny według własnego pomysłu.

        •   wymienia pary barw dopełniających,

        •   klasyfikuje daną barwę do odpowiedniego rodzaju barw – czystych lub złamanych,

        •   podaje sposoby otrzymywania wybranych barw złamanych,

        •   uzyskuje kilka barw złamanych oraz powstałych ze zmieszania par barw

          dopełniających,

        •   stosuje niektóre barwy złamane i dopełniające w działaniach plastycznych,

        •   z pomocą nauczyciela wymienia barwy złamane i dopełniające występujące w

          określonej reprodukcji dzieła,

        •   wykonuje pracę plastyczną, korzystając ze wskazówek zawartych w podręczniku.

        •   wymienia barwy ciepłe i zimne,

        •   określa daną barwę jako ciepłą lub zimną,

        •   rozróżnia podstawowe właściwości barw ciepłych i zimnych,

        •   wskazuje niektóre barwy ciepłe i zimne na wybranej reprodukcji obrazu,

        •   wykonuje pracę z zastosowaniem barw zbliżonych pod względem temperatury.

        •   planuje poszczególne etapy pracy,

        •   wykonuje graficzną formę użytkową, korzystając z podanych propozycji.

        •   wymienia rodzaje technik rysunkowych,

        •   nazywa podstawowe narzędzia rysunkowe,

        •   stosuje w działaniach plastycznych różne narzędzia i podłoża rysunkowe,

        •   z pomocą nauczyciela omawia wybrane dzieło pod względem zastosowanej techniki

          rysunkowej,

        •   wykonuje pracę plastyczną w określonej technice, korzystając ze wskazówek

          zawartych w podręczniku.

        •   wyjaśnia, czym jest pigment,

        •   wymienia nazwy podstawowych rodzajów farb i technik malarskich,

        •   wymienia typowe narzędzia i podłoża wykorzystywane w technice akwarelowej,

        •   określa funkcję typowych narzędzi używanych w technice akwarelowej,

        •   z pomocą nauczyciela omawia wybraną reprodukcję dzieła wykonanego w technice

          akwarelowej,

        •   maluje pracę w technice akwarelowej według wskazówek nauczyciela.

        •   wymienia typowe narzędzia i podłoża stosowane w technikach temperowej i

          plakatowej oraz w gwaszu,

        •   omawia funkcje typowych narzędzi stosowanych w technikach temperowej i

          plakatowej oraz w gwaszu,

        •   z pomocą nauczyciela omawia wybraną reprodukcję dzieła wykonanego w technice

          temperowej lub plakatowej,

        •   wykonuje pracę plastyczną w technice plakatowej lub temperowej, korzystając ze

          wskazówek zawartych w podręczniku.

        •   planuje poszczególne etapy pracy,

        •   wykonuje prostą formę użytkową, korzystając z podanych propozycji,

        •   wykorzystuje określone techniki i materiały rzeźbiarskie.

        •   wymienia typowe narzędzia i podłoża stosowane w technice pastelowej,

        •   podaje rodzaje pasteli,

        •   wykonuje pracę w technice pasteli olejnych,

        •   określa, w jaki sposób zabezpiecza się prace wykonane techniką pastelową,

        •   wymienia sposoby nanoszenia pasteli na podłoże,

        •   z pomocą nauczyciela omawia wybraną reprodukcję dzieła pod kątem zastosowanej

          techniki pastelowej,

        •   wykonuje pracę plastyczną w określonej technice, korzystając ze wskazówek

          zawartych w podręczniku.

        •   wymienia typowe narzędzia i podłoża stosowane w technikach akrylowej i olejnej,

        •   omawia funkcje typowych narzędzi stosowanych w technikach akrylowej i olejnej

        •   omawia z pomocą nauczyciela wybraną reprodukcję dzieła pod kątem zastosowanej

          techniki akrylowej lub olejnej.

        •   sytuuje epokę w czasie

        •   wymienia cechy wytworów sztuki antycznej,

        •   podaje przykłady dzieł sztuki starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu,

        •   tworzy w wybranej technice plastycznej pracę inspirowaną sztuką starożytnej Grecji

          lub starożytnego Rzymu.

        •   wyjaśnia, czym są techniki mieszane,

        •   wymienia rodzaje technik mieszanych,

        •   określa, na czym polegają wybrane techniki mieszane,

        •   wykonuje pracę w technice mieszanej (farby wodne i pastele), korzystając ze

          wskazówek nauczyciela.

        •   wyjaśnia, czym jest kolaż,

        •   wymienia niektóre materiały stosowane w kolażu,

        •   tłumaczy, w jaki sposób tworzy się kolaż,

        •   próbuje wskazać materiały zastosowane w wybranej pracy w technice kolażu,

        •   wykonuje pracę w technice kolażu zdowolnych materiałów, korzystając ze

          wskazówek zawartych w podręczniku.

        •   planuje poszczególne etapy pracy,

        •   tworzy pracę na określony temat z proponowanych elementów.

          b/ wymagania ponadpodstawowe:

        •   wskazuje na fotografiach i reprodukcjach obrazów tworzące je elementy plastyczne,

        •   wymienia przykłady estetycznego otoczenia i uzasadnia swój wybór,

        •   omawia rolę środków plastycznych zastosowanych w odtworzeniu fragmentu

          otoczenia na płaszczyźnie,

        •   twórczo posługuje się poszczególnymiśrodkami wyrazu podczas przedstawianiaw

          pracy fragmentu najbliższego otoczenia.

        •   wyjaśnia, czym są sztuka i dzieło sztuki,

        •   omawia specyfikę podstawowych dziedzin sztuki,

        •   tworzy wystawę samodzielnie wykonanych fotografii ukazujących ciekawe przykłady

          malowideł, dzieł architektonicznych i obiektów sztuki użytkowej ze swojego

          otoczenia,

        •   tworzy przestrzenną pracę plastyczną, wykorzystując różne przedmioty i tworzywa.

        •   stosuje różnorodne rodzaje linii i punktów w działaniach plastycznych zuwzględnieniem cech materiałów, przedmiotów i zjawisk,

        •   posługuje się kontrastem w działaniach plastycznych,

        •   omawia wybraną reprodukcję dzieła pod kątem zastosowanych linii i punktów,

        •   wykonuje pracę z wyobraźni, twórczo wykorzystując możliwości wyrazu stwarzane

          przez różnorodne linie i punkty,

        •   określa rolę środków plastycznych użytych przez siebie w pracy plastycznej.

        •   określa ramy czasowe epoki,

        •   rozpoznaje typowe cechy wytworów sztuki prehistorycznej,

        •   wymienia przykłady wytworów sztuki prehistorycznej z dziedziny malarstwa, rzeźby,

          architektury i sztuki użytkowej,

        •   tworzy w określonej technice plastycznej pracę inspirowaną sztuką prehistoryczną,

          twórczo interpretując temat.

        •   stosuje różne rodzaje plam w działaniach plastycznych odpowiednio do tematu icharakteru pracy,

        •   porównuje dwa dzieła wskazane przez nauczyciela pod kątem zastosowanych plam.

        •   określa ramy czasowe epoki,

        •   rozpoznaje typowe cechy wytworów sztuki starożytnego Egiptu,

        •   wymienia przykłady wytworów sztuki starożytnego Egiptu z dziedziny malarstwa,

          rzeźby i architektury,

        •   tworzy w określonej technice plastycznej pracę inspirowaną sztuką starożytnego

          Egiptu, twórczo interpretując temat.

        •   wyjaśnia, czym jest model koła barw,

        •   opisuje sposoby otrzymywania odcieni barw pochodnych,

        •   poszukuje w działaniach plastycznych zestawień kontrastowych w grupie barw

          czystych,

        •   uzyskuje zamierzony odcień w wyniku mieszania określonych barw,

        •   omawia wybraną reprodukcję dzieła pod kątem zastosowanych barw,

        •   wykorzystuje barwy podstawowe i pochodne w działaniach plastycznych.

        •   tworzy według własnego pomysłu element dekoracyjny odznaczający się starannościąwykonania,

        •   wykorzystuje w swojej pracy wiedzę na temat właściwości materiałów.

        •   uzyskuje różnorodne odcienie barw złamanych oraz powstałych ze zmieszania par

        barw dopełniających,

        •   wskazuje i nazywa barwy czyste, złamane i dopełniające występujące w wybranej

          reprodukcji dzieła,

        •   wykorzystuje barwy dopełniającei złamane w działaniach plastycznych,

        •   wyraża w pracy plastycznej uczucia i nastrój za pomocą odpowiednio dobranych

          barw,

        •   tworzy z wyobraźni pracę plastyczną we wskazanej technice, twórczo

        •   interpretując zadanie.

        •   omawia wpływ barw ciepłych i zimnych na samopoczucie człowieka,

        •   wymienia barwy zastosowane przez siebie w pracy malarskiej i odpowiednio

          klasyfikuje je do grupy barw ciepłych lub zimnych,

        •   dobiera barwy ciepłe i zimne stosownie do tematu pracy,

        •   omawia wybraną reprodukcję dzieła pod kątem użytych barw ciepłych i zimnych,

        •   wyraża w pracy plastycznej uczucia i nastrój za pomocą odpowiednio dobranych

          barw ciepłych i zimnych.

        •   projektuje graficzną formę użytkową według własnego pomysłu, twórczo

          wykorzystując możliwości wyrazu stwarzane przez różnorodne linie, plamy, barwy i

          kształty,

        •   wykorzystuje w swojej pracy różnorodne techniki, narzędzia iwłaściwości

          materiałów,

        •   dba o estetyczne i staranne wykonaniepracy.

        •   omawia specyfikę poszczególnych technik rysunkowych,

        •   dobiera narzędzia i podłoża rysunkowe w zależności od charakteru i tematu pracy,

        •   wyjaśnia na podanych przykładach, czym różnią się ślady narzędzi na powierzchni

          gładkiej i porowatej oraz mokrej i śliskiej,

        •   porównuje dwa wybrane dzieła pod względem zastosowanych technik rysunkowych,

        •   tworzy z wyobraźni pracę plastyczną we wskazanej technice, twórczo interpretując

          zadanie.

        •   wyjaśnia, od czego zależy nazwa techniki malarskiej,

        •   tłumaczy, jakie znaczenie ma rodzaj podłoża w malarstwie akwarelowym,

        •   opisuje efekty malarskie, które można uzyskać dzięki technice akwarelowej,

        •   twórczo stosuje w działaniach plastycznych narzędzia i podłoża typowe dla technikiakwarelowej,

        •   na podstawie wykonanej pracy omawiasposób malowania akwarelami,

        •   porównuje dwa wybrane dzieła wykonane w technice akwarelowej pod kątem

          zastosowanych środków wyrazu plastycznego.

        •   poprawnie stosuje w działaniach plastycznych narzędzia i podłoża typowe dla

          techniki temperowej, plakatowej lub gwaszu,

        •   określa, czym się charakteryzują farby temperowe, plakatowe i gwasze,

        •   na podstawie prac wykonanych farbami temperowymi i plakatowymi porównuje

          sposoby malowania w tych technikach,

        •   twórczo stosuje techniki temperową i plakatową w działaniach plastycznych,

        •   wyjaśnia, czym jest ikona,

        •   tworzy z wyobraźni pracę plastyczną w technice plakatowej lub temperowej, twórczo

          interpretując zadanie,

        •   opisuje wpływ techniki temperowej

        •   na wygląd dzieła na podstawie reprodukcji obrazu oraz własnej pracy rzeźbiarskiej,

        •   tworzy z wyobraźni prostą formę rzeźbiarską, wykorzystując wiedzę na temat

          właściwości materiałów.

        •   poprawnie stosuje narzędzia i podłoża w technice pasteli olejnych,

        •   opisuje efekty wykorzystania określonego podłoża w technice pastelowej,

        •   twórczo stosuje technikę pasteli olejnych w działaniach plastycznych,

        •   porównuje wybrane dzieła pod kątem uzyskanych efektów malarskich w technice

          pastelowej,

        •   tworzy z wyobraźni pracę plastyczną w technice pastelowej, twórczointerpretując

          zadanie,

        •   omawia własną pracę wykonaną pastelami olejnymi pod kątem uzyskanych efektów

          plastycznych.

        •   określa, czym się charakteryzują farby akrylowe i olejne,

        •   twórczo stosuje technik akrylową w działaniach plastycznych,

        •   opisuje wpływ techniki akrylowej lub olejnej na wymowę dzieła na podstawie

          reprodukcji obrazu oraz własnej pracy.

        •   określa ramy czasowe epoki,

        •   rozpoznaje typowe cechy wytworów sztuki antycznej,

        •   wymienia przykłady dzieł sztuki starożytnej Grecji i starożytnego Rzymu z dziedziny malarstwa, rzeźby i architektury,

        •   tworzy w określonej techniceplastycznej pracę inspirowaną sztuką starożytnej Grecji lub starożytnego Rzymu, twórczo interpretując temat.

        •   wyjaśnia, czemu służy stosowanie technik mieszanych w działaniach plastycznych,

        •   wybiera daną technikę mieszaną dla najlepszego wyrażenia tematu pracy i własnych

          emocji oraz analizuje ją pod kątem uzyskanych efektów plastycznych

        •   eksperymentuje z łączeniem różnych technik w celu uzyskania nowych rozwiązań

          plastycznych,

        •   twórczo i samodzielnie wykorzystuje technikę wydrapywanki,

        •   na podstawie wykonanej kompozycji opisuje kolejne etapy pracy w technice

          wydrapywanki.

        •   określa, co decyduje o wyborze materiałów do wykonania kolażu,

        •   omawia określoną pracę w technice kolażu pod kątem zastosowanych materiałów i

          barw oraz ich wpływu na wymowę dzieła,

        •   tłumaczy, na czym polega wykonywanie fotokolażu,

        •   wykonuje pracę w technice kolażu z odpowiednio dobranych do tematu materiałów,

          twórczo je zestawiając w celu uzyskania niestandardowych efektów wizualnych,

        •   na podstawie własnej kompozycji opisuje kolejne etapy pracy podczas tworzenia

          kolażu.

        •   tworzy pracę na określony temat zelementów wykonanych według własnego

          pomysłu, dbając o estetykę wykonania,

        •   wykorzystuje w swojej pracy wiedzę na temat właściwości materiałów i różnych

          technik plastycznych.

          KLASA V
          a/ wymagania podstawowe:

          • wyjaśnia, co to jest faktura ,
          • określa rodzaj faktury w dziełach różnych dyscyplin plastycznych , • ukazuje fakturę w pracach plastycznych,
          • wyjaśnia, co to jest forma,
          • odróżnia formę płaską od formy przestrzennej,

        • rozróżnia rodzaje form w otaczającym świecie,
        • stosuje różnorodne formy w działaniach plastycznych,
        • wyjaśnia, co to jest kompozycja,
        • wymienia zasady harmonijnej kompozycji,
        • podaje rodzaje kompozycji,
        • określa rodzaj kompozycji w wybranych reprodukcjach,
        • wykonuje pracę z wykorzystaniem wybranej k        ompozycji,

        • tłumaczy, co to jest perspektywa,
        • wymienia rodzaje perspektywy,
        • wyjaśnia rolę perspektywy w dziele sztuki,

        • określa formy twórczości,
        • rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki,
        • wymienia charakterystyczne cechy rysunku jako d        yscypliny plastycznej,• podaje funkcje szkicu,

        • używa właściwych przyborów rysunkowych do zadanego tematu, • organizuje warsztat pracy przy wykonywaniu prac rysunkowych, • posługuje się szkicem jako wstępnym etapem do właściwej pracy,• charakteryzuje malarstwo jako dyscyplinę plastyczną,

        • wyjaśnia, czym się różni malarstwo realistyczne od malarstwa abstrakcyjnego,
        • określa sposób przedstawienia rzeczywistości na obrazie: płaski lub przestrzenny, • używa właściwych przyborów malarskich do zadanego tematu,
        • rozróżnia na przykładach tematyczne rodzaje malarstwa,
        • organizuje warsztat pracy przy malowaniu prac,
        • maluje pracę na określony temat;

        b/wymagania ponadpodstawowe:

        • wyjaśnia funkcję faktury jako środka wyrazu plastycznego, • twórczo stosuje fakturę w działaniach plastycznych,

        • wykonuje dodatkową pracę plastyczną zgodnie z instrukcją „Potrafię to zrobić!”, • wyjaśnia funkcję formy w sztuce,

        • twórczo wykorzystuje formę jako środek wyrazu plastycznego,
        • dobiera kompozycję do tematu pracy,
        • odpowiednimi środkami plastycznymi wyraża określoną kompozycję, • odróżnia dobrą kompozycję od złej,

        • omawia rolę kompozycji jako środka wyrazu plastycznego
        • przedstawia na płaszczyźnie trójwymiarowe przedmioty,
        • stosuje w działaniach plastycznych dany rodzaj perspektywy,
        • określa rodzaj perspektywy w wybranych reprodukcjach,
        • świadomie posługuje się terminami: kustosz, eksponat, konserwator zabytków,
        • opisuje wybrane reprodukcje dzieł,
        • pozdaje nazwiska znanych twórców polskich i zagranicznych,
        • wyraża własne zdanie na temat dzieł sztuki,
        • świadomie i ekspresyjnie posługuje się punktem, linią, konturem, plamą walorową, światłocieniem,
        • opisuje dzieło rysunkowe,
        • porównuje dwa różne dzieła rysunkowe,
        • wyraża własne zdanie na temat analizowanego rysunku,
        • świadomie i ekspresyjnie posługuje się określoną techniką plastyczną, kompozycją        oraz zestawem barw,
        • opisuje dzieło malarskie.
        • porównuje dwa różne dzieła malarskie,
        • wyraża swoje zdanie na temat analizowanego dzieła malarskiego        .

        KLASAVI

        a/ wymagania podstawowe:

        • określa formy twórczości
        • rozpoznaje najbardziej znane dzieła sztuki
        • wymienia charakterystycz        ne cechy rysunku, grafiki, malarstwa, architektury i rzeźbyjako dyscypliny plastycznej
        • podaje funkcje szkicu
        • używa właściwych przyborów rysunkowych         i malarskich do zadanego tematu
        • organizuje warsztat pracy przy wykonywaniu prac rysunkowych, malarskich, graficznych, rzeźbiarskich
        • posługuje się szkicem jako wstępnym etapem do właściwej pracy
        • wyjaśnia, czym się różni malarstwo realistyczne od malarstwa abstrakcyjnego
        • określa sposób przedsta        wienia rzeczywistości na obrazie: płaski lub przestrzenny
        • rozróżnia na przykłada        ch tematyczne rodzaje malarstwa

        • maluje pracę na określony temat
        • wyjaśnia, czym różni się grafika warsztatowa od grafiki użytkowej
        • rozróżnia formy grafiki użytkowe
        • wy        konuje proste matryce i odbitki
        • rozróżnia na przykładach rodzaje rzeźby
        • wyjaśnia funkcje rzeźby
        • wykonuje figurkę lub płaskorzeźbę z wybranegomateriału (modeliny,
        plasteliny, mydła        , gliny, drewna, gipsu)
        • wyjaśnia rolę architektury
        • wymienia przykłady architektury o różnym przeznaczeniu w swojej miejscowośc        ilub w jej pobliżu
        • określa, co to jest zabytek
        • opisuje, czym zajmuje się konserwator zabytków
        • rysuje lub maluje budowlę architektoniczną o wybra        nej funkcji
        • określa specyfikę wzornictwa przemysłowego i rzemiosła artystycznego
        • wskazuje różni        ce między wzornictwem przemysłowym a rzemiosłem artystycznym
        • wyjaśnia związek między estetyką a funkcjonalnością przedmiotów
        • wskazuje przykłady wytworów wzornictwa przemysłowego i rzemiosła artystycznego w najbliższym otoczeniu
        • projektuje (maluje lub         rysuje) przedmiot codziennego użytku pełniący funkcjeestetyczne i funkcjonalne
        • wyjaśnia, co jest istotą sztuki ludowej
        • wymienia dyscypliny plastyczne, w których przejawia się twórczość ludowa
        • wskazu        je charakterystyczne cechy wytworów sztuki ludowej
        • wykonuje pracę plastyczną w stylistyce typowej dla sztuki lud
        • wyjaśnia, w jakich formach przejawia się sztuka współczesna
        • tłumaczy, czym różnią się fotografia artystyczna i użytkowa
        • określa, różnice miedzy filmem komercyjnym i artystycznym
        • omawia znaczenie poznanych terminów
        • wykonuje prosty fotomontaż
        • opracowuje plakat z zastosowaniem techniki fotokolażu
        • bierze udział w organizo        wanym happeningu
        • wymienia najważniejsze zabytki regionu
        • wskazuje przynajmniej jednego artystę lokal        nego

        • objaśnia funkcję twórczości lokalnej

        b/ wymagania ponadpodstawowe:

        • świadomie posługuje się terminami: kustosz, eksponat, konserwator zabytków • opisuje wybrane reprodukcje dzieł
        • pozdaje nazwiska znanych twórców polskich i zagranicznych
        • wyraża własne zdanie na temat dziel sztuki

        • świadomie i ekspresyjnie posługuje się punktem, linią, konturem, plamą walorową, światłocieniem
        • opisuje dzieło rysunkowe
        • porównuje dwa różne dzieła rysunkowe, graficzne, rzeźbiarskie

        • wyraża własne zdanie na temat analizowanego rysunku
        • wyjaśnia, w jaki sposób powstaje odbitka w zależności od użytej techniki
        • odpowiednio nazywa pracę graficzną, znając materiał, z którego wykonano matrycę • opisuje dzieło graficzne, rzeźbiarskie

        • wymienia przykłady rzeźbw swojej miejscowościlub w jej pobliżu • wyraża własne zdaniena temat analizowanegodzieła rzeźbiarskiego • wskazuje zabytki w swojej miejscowości
        • opisuje dzieło architektury

        • ocenia pod względem funkcjonalności obiekty architektoniczne oraz przestrzeń wokół nich
        • wyraża własne zdanie na temat analizowanego dzieła architektury
        • opisuje dzieło wzornictwa przemysłowego i rzemiosła artystycznego

        • porównuje dwa różne wytwory wzornictwa przemysłowego lub rzemiosłaartystycznego
        • wyraża własne zdanie na temat analizowanego wytworu wzornictwa przemysłowego lub rzemiosła artystycznego

        • przedstawia najważniejsze cechy twórczości ludowej swojego regionu • opisuje dzieło sztuki ludowej
        • wyraża własne zdanie na temat analizowanego dzieła         sztuki ludowej
        • opisuje fotografię artystyczna i porównuje ją z fotografią użytkową

        • wyraża własne zdanie na temat wybranych fotografii

        • ocenia dzieła sztuki, uwzględniając ich walory artystyczne

        KLASA VII

        a/ wymagania podstawowe:

        • charakteryzuje sztukę współczesną,
        • wymienia przykładowe formy dzieł sztuki współczesnej,
        • wskazuje różnice między sztuką profesjonalną, popularną i ludową,
        • opowiada o         sztuce ludowej,
        • wykonuje wwybranej technice plastycznej pracę inspirowaną sztuką oficjalnąi twórczością ludową.
        • sytuuje sztukę nowoczesną w         czasie,
        • wyjaśnia najważniejsze terminy związane z poznanymi nurtami,
        • podaje cechy wytworów sztuki poznanych nurtów,
        • wymienia twórców i przykłady dzieł sztuki z poszczególnych kierunków,
        • opisuje wybrane dzieło poznanych nurtów,
        • wykonuje w wybranej technice plastycznej pracę inspirowaną twórczością artystów        z początku XX w
        • wyjaśnia podstawowe terminy związane z fotografią,
        • wylicza rodzaje fotografii,
        • wymienia zastosowania fotografii,
        • podaje tematy fotografii,
        • wymienia środki wyrazu typowe dla fotografii i         wskazuje ich zastosowanie nawybranym przykładzie,
        • tworzy wypowiedź w wybranej technice plastycznej lub fotografię.
        sytuuje dadaizm i surrealizm w czasie,
        • wyjaśnia najważniejsze terminy związane z nurtami dadaizmu i surrealizmu,
        • podaje cechy dzieł dadaistów i surrealistów,
        • wymienia twórców i przykłady dzieł sztuki poszczególnych kierunków,
        • opisuje wybrane dzieło dadaizmu lub surrealizmu,
        • wykonuje w         wybranej technice plastycznej pracę inspirowaną twórczością dadaistów i surrealistów
        • wyjaśnia podstawowe terminy związane z         filmem,
        • omawia znaczenie filmu,

        • wymienia środki wyrazu typowe dla filmu,
        • wyjaśnia, czym jest plan filmowy,
        • tworzy wypowiedź wizualną         w wybranej technice plastycznej lub nagrywa krótkifilm
        wyjaśnia, czym są asamblaż, instalacja, wideoinstalacja,
        • wymienia przykłady nietypowych materiałów wykorzystywanych w        sztuce najnowszej,
        • opisuje wybrany asamblaż lub wskazaną instalację,
        • wykonuje pracę przestrzenną w         wybranej technice plastycznej
        wyjaśnia, czym są pop-art, postmodernizm, konceptualizm, minimalizm, land art,
        • wylicza cechy dzieł pop-artu, postmodernizmu, konceptualizmu, minimalizmu i land artu,
        • wymienia twórców i przykłady dzieł,
        • opisuje wybrane dzieło jednego z nurtów,
        • wykonuje w wybranej technice plastycznej pracę inspirowaną twórczością artystów        pop-artu, postmodernizmu, konceptualizmu, minimalizmu lub land artu.
        wyjaśnia, czym są happening i performance,
        • podaje przykłady działań możliwych do zrealizowania wramach happeningu i performance’u,
        • omawia role artysty i         odbiorcy w happeningu i performansie,
        • bierze udział w działaniach z zakresu happeningu i performance’u.
        • wyjaśnia, czym są nowe media,
        • wy        mienia tematy i narzędzia typowe dla sztuki nowych mediów,
        • opisuje wybraną realizację artystyczną z zakresu sztuki nowych mediów,
        • tworzy wypowiedź wizualną, wykorzystując techniki cyfrowe.
        • wymienia sposoby ujmowania rzeczywistości w         sztuce,
        • tłumaczy, dlaczego artyści inspirują się naturą,
        • wskazuje różnice między szkicem a dziełem skończonym.

        b/ wymagania ponadpodstawowe:

        określa, co odróżnia sztukę współczesną od sztuki tradycyjnej,
        • wyjaśnia, na czym polega rola artysty w kulturze współcze        snej,• tłumaczy, czym zajmują się etnografia i etnologia,

        • wykonuje wwybranej technice plastycznej pracę inspirowaną sztuką oficjalnąi twórczością ludową, podejmując próbę samodzielnej i twórczej interpretacji zadania wyjaśnia terminy związane z poznanymi nurtami,
        • rozpoznaje typowe cechy wytworów sztuki poszczególnych nurtów i wskazujeróżnice między nimi,

        • wymienia przykłady wytworów sztuki z początku XX w.,
        • opisuje wybrane dzieło jednego z nurtów, uwzględniając tematykę i środki wyrazu,
        • wykonuje w określonej technice plastycznej pracę inspirowaną twórczością artystów reprezentujących poznane nurty, podejmując próbę samodzielnej itwórczej        interpretacj zadania
        • omawia terminy typowe dla fotografii,
        • charakteryzuje fotografię jako dziedzinę sztuk wizualnych,
        • omawia rodzaje fotografii i wskazuje różnice między nimi,
        • wyjaśnia, kim jest fotografik,
        • opisuje dzieło fotograficzne (wybrane samodzielnie lub wskazane przez nauczyciela), podając tematykę, charakterystyczne środki wyrazu,
        • tworzy wypowiedź we wskazanej technice plastycznej lub fotografię, podejmując próbę samodzielnej itwórczej interpretacji zadania wyjaśnia terminy związane        z nurtami dadaizmu i surrealizmu,
        • rozpoznaje typowe cechy wytworów sztuki poszczególnych nurtów i wskazujeróżnice między nimi,
        • opisuje wybrane dzieło jednego z nurtów, uwzględniając tematykę i środki wyrazu,
        • omawia przykłady technik i        strategii artystycznych typowych dla dadaizmu i surrealizmu,
        • wyjaśnia, na czym polega rola przypadku, wyobraźni i zabawy w sztuce,
        • wykonuje wokreślonej technice plastycznej pracę inspirowaną twórczością dadaistów lub surrealistów, podejmując próbę samodzielnej i twórczej interpretacji zadania. wyjaśnia terminy typowe dla filmu,
        • charakteryzuje film jako dziedzinę sztuk audiowizualnych,
        • wskazuje przykład zastosowania środków wyrazu filmu w dziele omówionym na lekcji lub w podręczniku,
        • rozpoznaje typy planów filmowych,
        • wskazuje związki sztuki filmowej z         innymi sztukami wizualnymi,

        • tworzy wypowiedź wizualną lub nagrywa krótki film, podejmując próbęsamodzielnej i twórczej interpretacji zadania.
        • tłumaczy, czym są junk art, site specific, sztuka otoczenia (environment),
        • wyjaśnia, w jaki sposób artyści nadają nowe znaczenie przedmiotom codziennego użytku,

        • omawia sposoby aranżowania przestrzeni na potrzeby działań artystycznych,
        • wykonuje pracę przestrzenną we wskazanej technice, podejmując próbę        samodzielnej i twórczej interpretacji zadania. wyjaśnia, na czym polegają ograniczenie środków wyrazu charakterystyczne dla minimalizmu oraz rezygnacja z materialnejpostaci dzieła,
        • opisuje wybrane dzieło poznanego nurtu, uwzględniając tematykę i środki wyrazu,
        • omawia przykłady technik i        strategii artystycznych typowych dla pop-artu, postmodernizmu, konceptualizmu, minimalizmu, land artu,
        • wykonuje wokreślonej technice plastycznej pracę inspirowaną pop-artem,postmodernizmem, konceptualizmem, minimalizmem lub land artem, podejmując próbę samodzielnej i twórczej interpretacji zadania.
        • omawia różnice między happeningiem, performance’em i         teatrem,
        • współorganizuje działania z zakresu happeningu i performance’u.
        • przedstawia swoje pomysły na projekt artystyczno        -edukacyjny,
        • aktywnie uczestniczy w opracowaniu formuły projektu,
        • wykazuje inicjatywę na etapie planowania działań.
        • tłumaczy, czym są multimedia, interaktywność, net art,
        • omawia technologie cyfrowe jako część nowego języka sztuki,
        • opowiada o         roli i sytuacji odbiorcy w sztuce nowych mediów,
        • tworzy wypowiedź wizualną z wykorzystaniem technik cyfrowych, podejmując próbę samodzielnej itwórczej interpretacji zadania aktywnie uczestniczy w organizowaniu wydarzenia będącego finałem p        rojektu,
        • przyjmuje rolę lidera grupy,
        • podczas realizacji projektu wykazuje się wiedzą zdobytą na lekcjach plastyki        i innych zajęciach.
        • wskazuje środki wyrazu typowe dla poszczególnych dziedzin sztuki w wybranych dziełach,
        • opisuje dzieło sztuk w        izualnych (wybrane samodzielnie lub wskazane przez nauczyciela) z uwzględnieniem wszystkich poznanych środków wyrazu

        • wykonuje pracę we wskazanej technice plastycznej, podejmując próbę samodzielneji twórczej interpretacji zadania. wymienia cele ukazywania rzeczywistości w dziełachsztuki,
        • omawia rolę prawdy i iluzji w dziele sztuki.

        • ocenia efekty przeprowadzonego działania,
        • wyjaśnia, na jakie potrzeby kulturowe odbiorców odpowiedzieli organizatorzy przedsięwzięcia.

          • BIOLOGIA KLASA 7

          •  

             

            24

            Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 7 szkoły podstawowej oparte
            na             Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

             

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            I. Biologia jako nauka

            1. Biologia jako nauka

            Uczeń:

            •         określa przedmiot badań biologii jako nauki

            •         podaje przykłady dziedzin biologii

            •         wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową                                        i funkcjonowaniem człowieka

            •         wymienia źródła wiedzy biologicznej

            Uczeń:

            •         korzysta                                       z poszczególnych źródeł wiedzy

            •         opisuje cechy organizmów żywych

            Uczeń:

            •         posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów

            •         rozróżnia próby kontrolną i badawczą

            Uczeń:

            •         charakteryzuje wybrane dziedziny biologii

            •         przedstawia metody badań stosowanych w biologii

            Uczeń:

            •         wyszukuje                                      i krytycznie analizuje informacje

            z różnych źródeł dotyczące różnych dziedzin biologii

            2. Komórkowa budowa organizmów

            •         wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia

            •         wymienia elementy budowy komórek: roślinnej, zwierzęcej, grzybowej

            i bakteryjnej

            •         obserwuje preparaty przygotowane przez nauczyciela

            •         wymienia funkcje poszczególnych struktur komórkowych

            •         posługuje się mikroskopem

            •         z pomocą nauczyciela wykonuje proste preparaty mikroskopowe

            •         z pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem

            •         odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu

            lub na podstawie opisu poszczególne elementy budowy komórki

            •         samodzielnie wykonuje proste preparaty mikroskopowe

            •         z niewielką pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem

            •         wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki

            •         porównuje budowę różnych komórek

            •         omawia budowę                          i funkcje struktur komórkowych

            •         analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek

            •         wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów                 na podstawie obserwacji preparatów

            •         wykonuje preparaty mikroskopowe, ustawia ostrość obrazu

            za pomocą śrub:

            makro- i mikrometrycznej, samodzielnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem

            •         wykonuje przestrzenny model komórki z dowolnego materiału

            •         analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek oraz wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją

            •         samodzielnie wykonuje preparaty mikroskopowe

            •         sprawnie posługuje się mikroskopem

            •         dokładnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            I. Biologia jako nauka

            3. Hierarchiczna                    budowa organizmów. Tkanki zwierzęce

            •         wskazuje komórkę jako podstawowy element budowy ciała człowieka

            •         wyjaśnia, czym jest tkanka

            •         wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych

            •         wyjaśnia, czym jest narząd

            •         wymienia układy narządów człowieka

            •         wymienia rodzaje tkanki łącznej

            •         określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych

            •         podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie

            •         opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów narządów

            •         charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych

            •         rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy

            •         rozpoznaje pod mikroskopem

            lub na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych

            •         wyjaśnia funkcje poszczególnych układów narządów

            •         opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej

            •         charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi

            •         opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

            •         przyporządkowuje tkanki do narządów i układów narządów

            •         analizuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

            •         analizuje związek między budową                         a funkcją poszczególnych tkanek zwierzęcych

            •         wykazuje zależność między poszczególnymi układami narządów

            •         tworzy mapę pojęciową ilustrującą hierarchiczną budowę organizmu człowieka

             

            II. Skóra – powłoka organizmu

            4. Budowa i funkcje skóry

            •         wymienia warstwy skóry

            •         przedstawia podstawowe funkcje skóry

            •         wymienia wytwory naskórka

            •         z pomocą nauczyciela omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

            •         omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej

            •         rozpoznaje na ilustracji lub schemacie warstwy skóry

            •         samodzielnie omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

            •         wykazuje na konkretnych przykładach związek między budową a funkcjami skóry

            •         opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka

            •         z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

            •         na podstawie opisu wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

            •         wyszukuje odpowiednie informacje i planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

            5. Higiena i choroby skóry

            •         wymienia choroby skóry

            •         podaje przykłady dolegliwości skóry

            •         omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej

            •         opisuje stan zdrowej skóry

            •         wskazuje konieczność dbania o dobry stan skóry

            •         wymienia przyczyny grzybic skóry

            •         wskazuje metody zapobiegania grzybicom skóry

            •         klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń skóry

            •         omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

            w przypadku oparzeń skóry

            •         omawia objawy dolegliwości skóry

            •         wyjaśnia, czym                       są alergie skórne

            •         wyjaśnia zależność między ekspozycją skóry na silne nasłonecznienie a rozwojem czerniaka

            •         uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej

            w przypadku pojawienia się zmian na skórze

            •         ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę

            •         wyszukuje informacje

            o środkach kosmetycznych

            z filtrem UV przeznaczonych dla młodzieży

            •         demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry

            •         przygotowuje pytania

            i przeprowadza wywiad

            z lekarzem                                lub pielęgniarką na temat chorób skóry oraz profilaktyki czerniaka                                        i grzybicy

            •         wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat chorób, profilaktyki i pielęgnacji skóry młodzieńczej do projektu edukacyjnego

             

             

             

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            III. Aparat ruchu

            6. Aparat ruchu. Budowa szkieletu

            •         wskazuje części bierną i czynną aparatu ruchu

            •         podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu

            •         wskazuje na schemacie, rysunku i modelu szkielet osiowy oraz szkielet obręczy i kończyn

            •         wyjaśnia sposób działania części biernej                  i czynnej aparatu ruchu

            •         wskazuje na związek budowy kości z ich funkcją w organizmie

            •         rozpoznaje różne kształty kości

            •         wyjaśnia związek budowy kości z ich funkcjąw organizmie

            •         klasyfikuje podane kości pod względem kształtów

            •         na przykładzie własnego organizmu wykazuje związek budowy kości

            z ich funkcją

            7. Budowa i rola szkieletu osiowego

            •         wymienia elementy szkieletu osiowego

            •         wymienia elementy budujące klatkę piersiową

            •         podaje nazwy odcinków kręgosłupa

            •         wskazuje na modelu lub ilustracji mózgo-                                            i trzewioczaszkę

            •         wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową

            •         wskazuje na schemacie, rysunku i modelu elementy szkieletu osiowego

            •         wymienia kości budujące szkielet osiowy

            •         charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego

            •         wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

            •         omawia rolę chrząstek

            w budowie klatki piersiowej

            •         porównuje budowę poszczególnych odcinków kręgosłupa

            •         rozpoznaje elementy budowy mózgoczaszki                          i trzewioczaszki

            •         analizuje związek budowy poszczególnych kręgów kręgosłupa                        z pełnioną przez nie funkcją

            •         wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa

            z pełnioną przez nie funkcją

            8. Szkielet kończyn oraz ich obręczy

            •         wymienia elementy budowy szkieletu kończyn oraz ich obręczy

            •         wskazuje na modelu                   lub schemacie kości kończyny górnej                           i kończyny dolnej

            •         wymienia rodzaje połączeń kości

            •         opisuje budowę stawu

            •         rozpoznaje rodzaje stawów

            •         odróżnia staw zawiasowy od stawu kulistego

            •         wymienia kości tworzące obręcze barkową

            i miedniczną

            •         porównuje budowę kończyny górnej i dolnej

            •         charakteryzuje połączenia kości

            •         wyjaśnia związek budowy stawu                                        z zakresem ruchu kończyny

            •         wykazuje  związek budowy szkieletu kończyn

            z funkcjami kończyn górnej i dolnej

            •         wykazuje związek budowy szkieletu obręczy kończyn z ich funkcjami

            •         charakteryzuje funkcje kończyn górnej i dolnej oraz  wykazuje  związek z funkcjonowaniem człowieka w środowisku

            9. Kości – elementy składowe szkieletu

            •         opisuje budowę kości

            •         omawia cechy fizyczne kości

            •         wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego

            •         wymienia składniki chemiczne kości

            •         omawia na podstawie ilustracji doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

            •         wykonuje z pomocą nauczyciela doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

            •         omawia znaczenie składników chemicznych kości

            •         opisuje rolę szpiku kostnego

            •         wykonuje przygotowane doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

            •         demonstruje na przykładzie cechy fizyczne kości

            •         planuje i samodzielnie wykonuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

            •         wyszukuje odpowiednie informacje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące wytrzymałość kości

            na złamanie

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            III. Aparat ruchu

            10. Budowa

            i znaczenie mięśni

            •         wymienia rodzaje tkanki mięśniowej

            •         wskazuje  położenie tkanek mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej

            •         określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych

            •         opisuje cechy tkanki mięśniowej

            •         z pomocą nauczyciela wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe

            •         rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji

            •         opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie

            •         wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni

            •         omawia warunki prawidłowej pracy mięśni

            •         określa warunkiprawidłowej pracy mięśni

            •         charakteryzuje budowę i funkcje mięśni gładkich

            i poprzecznie prążkowanych

            •         przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka

            •         na przykładzie własnego organizmu analizuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów

            11. Higiena i choroby aparatu ruchu

            •         wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa

            •         opisuje przyczyny powstawania wad postawy

            •         wymienia choroby aparatu ruchu

            •         wskazuje ślad stopy z płaskostopiem

            •         omawia przedstawione

            na ilustracji wady podstawy

            •         rozpoznaje przedstawione na ilustracji wady postawy

            •         opisuje urazy kończyn

            •         omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

            w przypadku urazów kończyn

            •         omawia przyczyny chorób aparatu ruchu

            •         omawia wady budowy stóp

            •         rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa

            •         wyjaśnia przyczyny powstawania wad postawy

            •         charakteryzuje zmiany zachodzące wraz z wiekiem w układzie kostnym

            •         określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała

            •         wyjaśnia przyczyny                       i skutki osteoporozy

            •         wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu

            •         wyjaśnia konieczność stosowania rehabilitacji                          po przebytych urazach

            •         planuje i demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy

            w przypadku urazów kończyn

            •         analizuje przyczyny urazów ścięgien

            •         przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała

            •         wyszukuje i prezentuje ćwiczenia zapobiegające deformacjom kręgosłupa

            •         wyszukuje i prezentuje ćwiczenia rehabilitacyjne likwidujące płaskostopie

            •         uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych

            dla prawidłowego funkcjonowania aparatu ruchu

             

             

             

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            IV. Układ pokarmowy

            12. Pokarm – budulec i źródło energii

            •         wymienia podstawowe składniki odżywcze

            •         wymienia produkty spożywcze zawierające białko

            •         podaje przykładypokarmów, które są źródłem węglowodanów

            •         wymienia pokarmy zawierające tłuszcze

            •         omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia wykrywającego obecność tłuszczów i skrobi

            w wybranych produktach spożywczych

            •         klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne

            •         określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek

            •         wskazuje rolę tłuszczów w organizmie

            •         samodzielnie omawia przebieg doświadczenia wykrywającego obecność tłuszczów i skrobi

            w wybranych produktach spożywczych

            •         wyjaśnia znaczenie składników odżywczych                       dla organizmu

            •         określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego

            •         uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców

            i warzyw

            •         porównuje pokarmy pełnowartościowe

            i niepełnowartościowe

            •         analizuje etykiety produktów spożywczych pod kątem zawartości różnych składników odżywczych

            •         przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi

            w wybranych produktach spożywczych

            •         ilustruje na przykładach źródła składników odżywczych i wyjaśnia ich znaczenie                         dla organizmu

            •         wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych                                        a prawidłowym wzrostem ciała

            •         omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie

            •         porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów

            •         wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów

            •         samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi                         w wybranych produktach spożywczych

            •         planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych

            •         analizuje zależność między rodzajami spożywanych pokarmów a funkcjonowaniem organizmu

            13. Witaminy, sole mineralne, woda

            •         wymienia przykłady witamin rozpuszczalnych               w wodzie

            i w tłuszczach

            •         podaje przykład jednej awitaminozy

            •         wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów

            •         podaje  rolę dwóch wybranych makroelementów

            w organizmie człowieka

            •         wymienia po trzy makroelementy

            i mikroelementy

            •         omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C

            •         wymienia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach

            •         wymienia skutki niedoboru witamin

            •         wskazuje rolę wody w organizmie

            •         omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów

            w organizmie człowieka

            •         omawia na schemacie przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C

            •         charakteryzuje rodzaje witamin

            •         przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin: A, C, B6, B12, B9,D

            •         przedstawia rolę i skutki

            niedoboru składników mineralnych: Mg, Fe, Ca

            •         określa skutki niewłaściwej suplementacji witamin

            i składników mineralnych

            •         na przygotowanym sprzęcie i z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące wykrywania witaminy C

            •         analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów

            w organizmie

            •         przewiduje skutki niedoboru wody w organizmie

            •         samodzielnie wykonuje doświadczenie dotyczące witaminy C

            •         wyszukuje informacje dotyczące roli błonnika w prawidłowym

            funkcjonowaniu przewodu pokarmowego

            •         wyszukuje odpowiednie informacje, planuje

            i wykonuje doświadczenie dotyczące witaminy C

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            IV. Układ pokarmowy

            14. Budowa i rola układu pokarmowego

            •         wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów

            •         wymienia rodzaje zębów u człowieka

            •         wymienia odcinki przewodu pokarmowego człowieka

            •         omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie                        na trawienie skrobi

            •         opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów

            •         wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu

            •         rozpoznaje wątrobę

            i trzustkę na schemacie

            •         lokalizuje położenie wątroby i trzustki we własnym ciele

            •         samodzielnie omawia przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych                     w ślinie na trawienie skrobi

            •         rozpoznaje poszczególne rodzaje zębów człowieka

            •         wykazuje rolę zębów

            w mechanicznej obróbce pokarmu

            •         omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego

            •         lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego                       i wskazuje odpowiednie miejsca

            na powierzchni swojego ciała

            •         charakteryzuje funkcje wątroby i trzustki

            •         przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie

            na trawienie skrobi

            •         omawia znaczenie procesu trawienia

            •         opisuje etapy trawienia pokarmów

            w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego

            •         analizuje miejsca wchłaniania strawionego pokarmu

            i wody

            •         samodzielnie przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie                      na trawienie skrobi

            •         wyszukuje odpowiednie informacje, planuje

            i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

            •         uzasadnia konieczność stosowania zróżnicowanej diety dostosowanej

            do potrzeb organizmu

            •         uzasadnia konieczność dbałości o zęby

            15. Higiena i choroby układu pokarmowego

            •         określa zasady zdrowego żywienia

            •         wymienia przykłady chorób układu pokarmowego

            •         wymienia zasady profilaktyki chorób układu pokarmowego

            •         według podanego wzoru oblicza indeks masy ciała

            •         wymienia przyczyny próchnicy zębów

            •         wskazuje grupy pokarmów w piramidzie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej

            •         wskazuje na zależność diety od zmiennych warunków zewnętrznych

            •         układa jadłospis w zależności od zmiennych warunków zewnętrznych

            •         wymienia choroby układu pokarmowego

            •         analizuje indeks masy ciała swój i kolegów, wykazuje prawidłowości             i odchylenia od normy

            •         omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

            w przypadku zakrztuszenia

            •         wyjaśnia znaczenie pojęcia wartość energetyczna pokarmu

            •         wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które

            ją warunkują

            •         przewiduje skutki złego odżywiania się

            •         wykazuje, że WZW A,

            WZW B i WZW C

            są chorobami związanymi z higieną układu pokarmowego

            •         omawia zasady profilaktyki choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowego i raka jelita grubego

            •         analizuje indeks masy ciała w zależności od stosowanej diety

            •         wykazuje zależność między higieną odżywiania się                              a chorobami układu pokarmowego

            •         demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia

            •         wskazuje zasady profilaktyki próchnicy zębów

            •         wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę

            zróżnicowaną i dostosowaną do  potrzeb  organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku)

            •         układa odpowiednią dietę dla uczniów z nadwagą

            i niedowagą

            •         przygotowuje i prezentuje wystąpienie w dowolnej formie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii

            •         uzasadnia koniecznośćbadań przesiewowych                   w celu wykrywania wczesnych stadiów raka jelita grubego

             

             

             

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            V. Układ krążenia

            16. Budowa i funkcje krwi

            •         podaje nazwy elementów morfotycznych krwi

            •         wymienia grupy krwi

            •         wymienia składniki biorące udział w krzepnięciu krwi

            •         omawia funkcje krwi

            •         wymienia grupy krwi i wyjaśnia, co stanowi

            podstawę ich wyodrębnienia

            •         wyjaśnia, co to jest konflikt serologiczny

            •         omawia znaczenie krwi

            •         charakteryzuje elementy morfotyczne krwi

            •         omawia rolę hemoglobiny

            •         przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa

            •         przewiduje skutki konfliktu serologicznego

            •         omawia zasady transfuzji krwi

            •         wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi

            •         rozpoznaje elementy morfotyczne krwi

            na podstawie obserwacji mikroskopowej

            •         uzasadnia potrzebę wykonywania badań zapobiegających konfliktowi serologicznemu

            •         analizuje wyniki laboratoryjnego badania krwi

            17. Krwiobiegi

            •         wymienia narządy układu krwionośnego

            •         z pomocą nauczyciela omawia na podstawie ilustracji mały i duży obieg krwi

            •         omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego

            •         porównuje budowę i funkcje żył, tętnic oraz naczyń włosowatych

            •         opisuje funkcje zastawek żylnych

            •         porównuje krwiobiegi mały i duży

            •         opisuje drogę krwi płynącej w małym                         i dużym krwiobiegu

            •         rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne

            na ilustracji

            •         wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych

            z pełnionymi

            przez nie funkcjami

            •         analizuje związek przepływu krwi                              w naczyniach

            z wymianą gazową

            18. Budowa

            i działanie serca

            •         lokalizuje położenie serca we własnym ciele

            •         wymienia elementy budowy serca

            •         podaje prawidłową wartość pulsu i ciśnienia zdrowego człowieka

            •         rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika)

            •         wyjaśnia, czym jest puls

            •         opisuje mechanizm pracy serca

            •         omawia fazy cyklu pracy serca

            •         mierzy koledze puls

            •         wyjaśnia różnicę między ciśnieniem skurczowym

            a ciśnieniem rozkurczowym krwi

            •         wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca

            •         porównuje wartości ciśnienia skurczowego                           i rozkurczowego krwi

            •         omawia doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego                    na zmiany tętna i ciśnienia krwi

            •         planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi

            19. Higiena i choroby układu krwionośnego

            •         wymienia choroby układu krwionośnego

            •         omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień

            i krwotoków

            •         wymienia przyczyny chorób układu krwionośnego

            •         wymienia czynniki wpływające korzystnie

            na funkcjonowanie układu krwionośnego

            •         analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego

            •         charakteryzuje objawy krwotoku żylnego

            i tętniczego

            •         wyjaśnia, na czym polega białaczka                           i anemia

            •         przedstawia znaczenie aktywności fizycznej

            i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego

            •         przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego

            •         demonstruje pierwszą pomoc w wypadku krwotoków

            •         wyjaśnia znaczenie badań profilaktycznych chorób układu krwionośnego

            •         wyszukuje i prezentuje

            w dowolnej formie materiały edukacyjne oświaty zdrowotnej na temat chorób społecznych: miażdżycy, nadciśnienia tętniczego

            i zawałów serca

            20. Układ limfatyczny

            •         wymienia cechy układu limfatycznego

            •         wymienia narządy układu limfatycznego

            •         opisuje budowę układu limfatycznego

            •         omawia rolę węzłów chłonnych

            •         opisuje rolę układu limfatycznego

            •         rozpoznaje na ilustracji lub schemacie narządy układu limfatycznego

            •         porównuje układ limfatyczny z układem krwionośnym

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            V. Układ krążenia

            21. Budowa

            i funkcjonowanie układu odpornościowego

            •         wymienia elementy układu odpornościowego

            •         wymienia rodzaje odporności

            •         przedstawia różnice między surowicą a szczepionką

            •         wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą, czynną                           i bierną, naturalną i sztuczną

            •         definiuje szczepionkę

            i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą

            •         omawia rolę elementów układu odpornościowego

            •         charakteryzuje rodzaje odporności

            •         określa zasadę działania szczepionki                              i surowicy

            •         wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej

            •         opisuje rodzaje leukocytów

            •         odróżnia działanie szczepionki                            od działania surowicy

            •         analizuje wykaz szczepień

            w swojej książeczce zdrowia

            •         ocenia znaczenie szczepień

            22. Zaburzenia funkcjo- nowania układu odpornościowego

            •         wymienia czynniki mogące wywołać alergie

            •         opisuje objawy alergii

            •         określa przyczynę choroby AIDS

            •         wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów

            •         podaje przykładynarządów, które można przeszczepiać

            •         wyjaśnia sposób zakażenia HIV

            •         wskazuje drogi zakażenia się HIV

            •         wskazuje zasady profilaktyki AIDS

            •         uzasadnia, że alergia jest związana                                       z nadwrażliwością układu odpornościowego

            •         ilustruje przykładami znaczenie transplantologii

            •         przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci

             

            VI. Układ oddechowy

            23. Budowa i rola układu oddechowego

            •         wymienia odcinki układu oddechowego

            •         rozpoznaje na ilustracji narządy układu oddechowego

            •         omawia funkcje elementów układu oddechowego

            •         opisuje rolę nagłośni

            •         na podstawie własnego organizmu przedstawia mechanizm wentylacji płuc

            •         wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej

            •         wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami

            •         odróżnia głośnię i nagłośnię

            •         demonstruje mechanizm modulacji głosu

            •         definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej

            •         wykazuje związek między budową a funkcją płuc

            •         wykonuje z dowolnych materiałów model układu oddechowego

            •         wyszukuje odpowiednie metody i bada pojemność własnych płuc

            24. Mechanizm wymiany gazowej

            •         wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji płuc

            •         demonstruje na sobie mechanizm wdechu

            i wydechu

            •         z pomocą nauczyciela omawia doświadczenie wykrywające obecność CO2w wydychanym powietrzu

            •         wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu

            •         przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych

            •         omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym

            •         oblicza liczbę wdechów

            i wydechów przed wysiłkiem fizycznym i po nim

            •         z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykrywające obecnośćCO2

            w wydychanym powietrzu

            •         wyróżnia  procesy wentylacji płuc                             i oddychania komórkowego

            •         opisuje dyfuzję O2 i CO2zachodzącą w pęcherzykach płucnych

            •         wyjaśnia zależność między liczbą oddechów a wysiłkiem fizycznym

            •         na przygotowanym sprzęcie samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecnośćCO2

            w wydychanym powietrzu

            •           interpretuje wyniki doświadczenia wykrywającegoCO2

            w wydychanym powietrzu

            •           przedstawia graficznie zawartość gazów

            w powietrzu wdychanym i wydychanym

            •           analizuje proces wymiany gazowej                                     w płucach i tkankach

            •           omawia obserwację dotyczącą wpływu wysiłku fizycznego                      na częstość oddechów

            •           samodzielnie przygotowuje zestaw laboratoryjny

            i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2

            w wydychanym powietrzu

            •         planuje i wykonuje obserwację wpływu wysiłku fizycznego                     na częstość oddechów

            •         wyszukuje odpowiednie informacje, planuje

            i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2

            w wydychanym powietrzu

             

             

             

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            VI. Układ oddechowy

            25. Oddychanie komórkowe

            •         definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania komórkowego

            •         wskazuje ATP jako nośnik energii

            •         zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy

            •         określa znaczenie oddychania komórkowego

            •         zapisuje za pomocą symboli chemicznych równanie reakcji ilustrujące utlenianie glukozy

            •         omawia rolę ATP                            w organizmie

            •         wyjaśnia sposób magazynowania energii wATP

            •         opisuje zależność między ilością mitochondriów

            a zapotrzebowaniem narządów na energię

            26. Higiena i choroby układu oddechowego

            •         definiuje kichanie                       i kaszel jako reakcje obronne organizmu

            •         wymienia choroby układu oddechowego

            •         wymienia czynniki wpływające na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

            •         wskazuje źródła infekcji górnych                         i dolnych dróg oddechowych

            •         określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

            •         opisuje przyczyny astmy

            •         omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu

            •         omawia wpływ zanieczyszczeń pyłowych na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

            •         podaje  objawy wybranych chorób układu oddechowego

            •         wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos                               a profilaktyką chorób układu oddechowego

            •         opisuje zasady profilaktyki anginy, gruźlicy i rakapłuc

            •         rozróżnia czynne i bierne palenie tytoniu

            •         wykazuje zależność między zanieczyszczeniem środowiska

            a zachorowalnością na astmę

            •         demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku zatrzymania oddechu

            •         analizuje wpływ palenia tytoniu na funkcjonowanie układu oddechowego

            •         wyszukuje w dowolnych źródłach informacje

            na temat przyczyn rozwoju raka płuc

            •         przeprowadza według podanego schematu

            i pod opieką nauczyciela badanie zawartości substancji smolistych

            w jednym papierosie

            •         przeprowadza wywiad w przychodni zdrowia na temat profilaktyki chorób płuc

             

            VII. Układ wydalniczy

            27. Budowa

            i działanie układu wydalniczego

            •         wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka

            •         wymienia narządy układu wydalniczego

            •         wyjaśnia pojęcia wydalanie

            i defekacja

            •         wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii

            •         wymienia CO2 i mocznik jako zbędne produkty przemiany materii

            •         porównuje wydalanie i defekację

            •         omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu

            •         wskazuje na modelu lub ilustracji miejsce powstawania moczu pierwotnego

            •         opisuje sposoby wydalania mocznika iCO2

            •         rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę

            •         omawia rolę układu wydalniczego

            w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

            •         wykonuje z dowolnego materiału model układu moczowego

            •         tworzy schemat przemian substancji odżywczych

            od zjedzenia do wydalenia

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            VII. Układ wydalniczy

            28. Higiena i choroby układu wydalniczego

            •         wymienia zasady higieny układu wydalniczego

            •         wymienia choroby układu wydalniczego

            •         wskazuje na zakażenia dróg moczowych i kamicę nerkową jako choroby układu wydalniczego

            •         wymienia badaniastosowane w profilaktyce tych chorób

            •         określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę

            •         omawia przyczyny chorób układu wydalniczego

            •         omawia na ilustracji przebieg dializy

            •         wyjaśnia znaczenie wykonywania badań kontrolnych moczu

            •         wskazuje na konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych moczu

            •         uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia chorób nerek

            •         ocenia rolę dializy w ratowaniu życia

            •         uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego

            •         analizuje własne wyniki laboratoryjnego badania moczu i na tej podstawie określa stan zdrowia własnego układu wydalniczego

             

            VIII. Regulacja nerwowo-hormonalna

            29. Budowa

            i funkcjonowanie układu dokrewnego

            •         wymienia gruczoły dokrewne

            •         wymienia przykłady hormonów

            •         wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych

            •         klasyfikuje gruczoły

            na gruczoły wydzielania zewnętrznego

            i wewnętrznego

            •         wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny

            •         wyjaśnia, czym są hormony

            •         podaje przyczyny cukrzycy

            •         określa cechy hormonów

            •         przyporządkowuje hormony do odpowiednichgruczołów, które je wytwarzają

            •         charakteryzuje działanie insuliny i glukagonu

            •         przedstawia biologiczną rolę hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny,testosteronu, estrogenów

            •         omawia znaczenie swoistego działania hormonów

            •         wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu

            •         uzasadnia, że nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować preparatówi leków hormonalnych

            30. Zaburzenia funkcjonowania układu dokrewnego

            •         wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu

            •         wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna

            •         interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów

            •         uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą

            •         analizuje i wykazuje różnice między cukrzycą typu 1 i 2

            31. Budowa i rola układu nerwowego

            •         wymienia funkcje układu nerwowego

            •         wymienia elementy budowy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

            •         rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy

            •         opisuje elementy budowy komórki nerwowej

            •         wskazuje na ilustracji neuronu przebieg impulsu nerwowego

            •         wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy

            •         opisuje funkcje układu nerwowego

            •         porównuje działanie układów nerwowego i dokrewnego

            •         wykazuje związek budowy komórki nerwowej z jej funkcją

            •         omawia działanie ośrodkowego

            i obwodowego układu nerwowego

            •         wyjaśnia sposób działania synapsy

            •         charakteryzuje funkcje somatycznego

            i autonomicznego układu nerwowego

            •         porównuje funkcje współczulnej

            i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego

            •         ocenia rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

             

             

             

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            VIII. Regulacja nerwowo-hormonalna

            32. Ośrodkowy układ nerwowy

            •         wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia

            •         wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego

            •         wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego

            na ilustracji

            •         opisuje budowę rdzenia kręgowego

            •         objaśnia na ilustracji budowę mózgowia

            •         określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną

            w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

            •         uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku

            do pozostałych części układu nerwowego

            33. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy

            •         wymienia rodzaje nerwów obwodowych

            •         podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych

            •         wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe

            •         omawia na podstawie ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

            •         odróżnia odruchy warunkowe

            i bezwarunkowe

            •         wyjaśnia różnicę między odruchem warunkowym a bezwarunkowym

            •         charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe

            •         przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

            •         przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się

            •         na podstawie rysunku wyjaśnia mechanizm odruchu kolanowego

            •         dowodzi znaczenia odruchów warunkowych

            i bezwarunkowych w życiu człowieka

            •         demonstruje na koledze odruch kolanowy i wyjaśnia działanie tego odruchu

            34. Higiena i choroby układu nerwowego

            •         wymienia czynniki wywołujące stres

            •         podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem

            •         wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem

            •         wymienia przykłady chorób układu nerwowego

            •         przyporządkowuje wybranym chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy

            •         wyjaśnia dodatni

            i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu

            •         opisuje przyczyny nerwic

            •         rozpoznaje cechy depresji

            •         wymienia choroby układu nerwowego: padaczkę, autyzm, stwardnienie rozsiane, chorobę Alzheimera

            •         analizuje przyczyny chorób układu nerwowego

            •         omawia wpływ snu

            na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz

            na odporność organizmu

            •         charakteryzuje objawy depresji, padaczki, autyzmu, stwardnienia rozsianego, choroby Alzheimera

            •         analizuje związek między prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu

             

            IX. Narządy zmysłów

            35. Budowa i działanie narządu wzroku

            •         omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka

            •         rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny oka i gałkę oczną

            •         wymienia elementy wchodzące w skład aparatu ochronnego oka

            •         rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka

            •         opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka

            •         wyjaśnia pojęcie akomodacja oka

            •         omawia znaczenie adaptacji oka

            •         omawia funkcje elementów budowy oka

            •         określa funkcję aparatu ochronnego oka

            •         wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami

            •         opisuje drogę światła w oku

            •         wskazuje lokalizację receptorów wzroku

            •         ilustruje w formie prostego rysunku drogę światła w oku i powstawanie obrazu

            na siatkówce

            •         omawia powstawanie obrazu na siatkówce

            •         planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące reakcję tęczówki na światło o różnym natężeniu

            •         ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła

            w oku i powstawanie obrazu na siatkówce oraz wyjaśnia rolę soczewki w tym procesie

            •         przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność tarczy nerwu wzrokowego w oku

            •         ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła

            w oku oraz z użyciem odpowiedniej terminologii tłumaczy powstawanie

            i odbieranie wrażeń wzrokowych

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            IX. Narządy zmysłów

            36. Ucho – narząd słuchu

            i równowagi

            •         rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha

            •         wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne

            •         wskazuje na ilustracji położenie narządu równowagi

            •         wymienia funkcje poszczególnych elementów ucha

            •         charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha

            •         omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego

            •         wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków

            •         wskazuje lokalizację receptorów słuchu

            i równowagi w uchu

            •         wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi

            •         analizuje przebieg bodźca słuchowego, uwzględniając przetwarzanie fal dźwiękowych na impulsy nerwowe

            37. Higiena oka i ucha

            •         wymienia wady wzroku

            •         omawia zasady higieny oczu

            •         wymienia choroby oczu i uszu

            •         rozpoznaje na ilustracji krótkowzroczność

            i dalekowzroczność

            •         definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę

            •         omawia przyczyny powstawania wad wzroku

            •         charakteryzuje wady wzroku

            •         wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm

            •         charakteryzuje chorobyoczu

            •         omawia sposób korygowania wad wzroku

            •         rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku

            •         analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu

            •         wyszukuje informacje na temat źródeł hałasu w swoim miejscu zamieszkania

            •         analizuje źródła hałasu w najbliższym otoczeniu

            i wskazuje na sposoby jego ograniczenia

            38. Zmysły powonienia, smaku i dotyku

            •         przedstawia rolę zmysłów powonienia, smakui dotyku

            •         wskazuje rozmieszczenie receptorów powonienia, smaku i dotyku

            •         wymienia podstawowe smaki

            •         wymienia bodźce odbierane przez receptory skóry

            •         omawia rolę węchu w ocenie pokarmów

            •         wymienia rodzaje kubków smakowych

            •         omawia doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych

            na języku

            •         wskazuje położenie kubków smakowych na języku

            •         z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

            •         uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku

            •         analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych

            w skórze

            •         wykonuje na podstawie opisu doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych

            na języku

            •         planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

            X. Rozmnażanie i rozwój człowieka

            39. Męski układ rozrodczy

            •         wymienia męskie narządy rozrodcze

            •         wskazuje na ilustracji męskie narządy rozrodcze

            •         wymienia męskie cechy płciowe

            •         omawia budowę plemnika i wykonuje jego schematyczny rysunek

            •         omawia proces powstawania nasienia

            •         określa funkcję testosteronu

            •         wymienia funkcje męskiego układu rozrodczego

            •         opisuje funkcje poszczególnych elementów męskiego układu rozrodczego

            •         uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską

            •         wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny

            •         wyjaśnia wspólną funkcjonalność prącia jako narządu wydalania i narządu rozrodczego

             

             

             

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            X. Rozmnażanie i rozwój człowieka

            40. Żeński układ rozrodczy

            •         wymienia żeńskie narządy rozrodcze

            •         wskazuje na ilustracji żeńskie narządy rozrodcze

            •         wymienia żeńskie cechy płciowe

            •         opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego

            •         charakteryzuje pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe żeńskie cechy płciowe

            •         opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych

            •         wykazuje związek budowy komórki jajowej zpełnioną przez nią funkcją

            •         analizuje podobieństwa i różnice w budowie

            męskich i żeńskich układów narządów: rozrodczego

            i wydalniczego

            41. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego

            •         wymienia żeńskie hormony płciowe

            •         wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego

            •         wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne

            •         definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej

            •         interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego

            •         omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowego

            •         analizuje rolę ciałka żółtego

            •         wyznacza dni płodne i niepłodne u kobiet

            w różnych dniach cyklu miesiączkowego

            i z różną długością cyklu

            42. Rozwój człowieka– od poczęcia do narodzin

            •         wymienia nazwy błon płodowych

            •         podaje długość trwania rozwoju płodowego

            •         wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży

            •         porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia

            •         wyjaśnia znaczenie pojęcia

            zapłodnienie

            •         omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych

            •         podaje czas trwania ciąży

            •         omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu

            •         charakteryzuje funkcje błon płodowych

            •         charakteryzuje okres rozwoju płodowego

            •         wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży

            •         charakteryzuje etapy porodu

            •         analizuje funkcje łożyska

            •         uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży

            •         omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej

            •         wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat rozwoju prenatalnego

            43. Rozwój człowieka – od narodzin

            do starości

            •         wymienia etapy życia człowieka

            •         wymienia rodzaje dojrzałości

            •         określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników

            •         opisuje objawy starzenia się organizmu

            •         wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt

            i chłopców

            •         charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe

            •         przedstawia cechy

            oraz przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka

            •         analizuje różnice między przekwitaniem a starością

            •         przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie

            •         tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania

            •         tworzy portfolio

            ze zdjęciami swojej rodziny, której członkowie znajdują się w różnych okresach rozwoju

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            X. Rozmnażanie i rozwój człowieka

            44. Higiena i choroby układu rozrodczego

            •         wymienia choroby układu rozrodczego

            •         wymienia choroby przenoszone drogą płciową

            •         wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

            •         wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego

            •         przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia

            •         wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV

            a chorobą AIDS

            •         wymienia drogi zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV i HPV

            •         przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową

            •         wyjaśnia konieczność regularnych wizyt

            u ginekologa

            •         przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy

            •         omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy: HIV, HBV, HCV i HPV

            •         porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

            •         wymienia ryzykowne zachowania seksualne, które mogą prowadzić do zakażenia HIV

            •         przewiduje indywidualne

            i społeczne skutki zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV

            i HPV

            •         uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy

            i raka prostaty

            •         wyszukuje w różnych źródłach  informacje na temat planowanych szczepień przeciwko

            wirusowi brodawczaka, który wywołuje raka szyjki macicy

            •         ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji

             

            XI. Równowaga wewnętrzna organizmu

            45. Równowaga wewnętrzna organizmu – homeostaza

            •         własnymi słowami wyjaśnia, na czym polega homeostaza

            •         wyjaśnia mechanizm termoregulacji u człowieka

            •         wskazuje drogi wydalania wodyz organizmu

            •         wykazuje na podstawie wcześniej  zdobytej wiedzy zależność działania układów pokarmowego

            i krwionośnego

            •         opisuje, jakie układy narządów mają wpływ

            na regulację poziomu wody we krwi

            •         wyjaśnia, na czym polega homeostaza

            •         na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania układów: nerwowego, pokarmowego i krwionośnego

            •         na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia mechanizm regulacji poziomu glukozy we krwi

            •         na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania poszczególnych układów narządów w organizmie człowieka

            •         na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia, jakie  układy  narządów biorą udział w mechanizmie regulacji poziomu glukozy we krwi

            •         analizuje  i  wykazuje rolę regulacjinerwowo-

            -hormonalnej w utrzymaniu homeostazy

             

             

             

             

             

            Dział

             

            Temat

            Poziom wymagań

            ocena dopuszczająca

            ocena dostateczna

            ocena dobra

            ocena bardzo dobra

            ocena celująca

             

            XI. Równowaga wewnętrzna organizmu

            46. Choroba – zaburzenie homeostazy

            •         omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia człowieka

            •         podaje przykłady trzech chorób zakaźnych wraz z czynnikami, które

            je wywołują

            •         wymienia choroby cywilizacyjne

            •         wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów

            •         opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

            •         podaje przykłady wpływu środowiska na życiei zdrowie człowieka

            •         przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego

            funkcjonowania organizmu człowieka

            •         przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych

            •         klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych

            •         omawia znaczenie szczepień ochronnych

            •         wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska

            •         wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym

            •         charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie człowieka

            •         przedstawia znaczenie pojęć

            zdrowie i choroba

            •         rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

            •         wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób

            •         podaje kryterium podziału chorób na choroby zakaźne i cywilizacyjne

            •         podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych

            •         wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych

            •         wykazuje wpływ środowiska na zdrowie

            •         uzasadnia, że antybiotyki

            i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji)

            •         dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych

            •         uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi

            •         uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych

            •         formułuje argumenty przemawiające za tym,

            że nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować ogólnodostępnych leków oraz suplementów

            47. Uzależnienia

            •         podaje przykłady używek

            •         wymienia skutki zażywania niektórych substancji psychoaktywnych na stan zdrowia

            •         przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny

            i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę)

            •         opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie

            •         omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu

            •         wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień

            •         wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień

            •         wykazuje zależność między przyjmowaniem używek

            a powstawaniem nałogu

            •         wskazuje alternatywne zajęcia pomagające uniknąć uzależnień

            •         wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień

             

            KLASA II GIMNAZJUM

             

             

             

            Plan wynikowy

             

             

             

             

             

            Dział programu nauczania

            Numer i temat lekcji

            Wymagania konieczne

            (ocena dopuszczająca)

            Wymagania podstawowe (ocena dostateczna)

            Wymagania rozszerzające

            (ocena dobra)

            Wymagania dopełniające

            (ocena bardzo dobra)

            Wymagania wykraczające (ocena celująca)

             

            1

            2

            3

            4

            5

            6

            7

             

            I. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka

             

            1. Poziomy organizacji ciała człowieka

            Uczeń:

            - wyjaśnia terminy: komórka, tkanka

            - wymienia rodzaje tkanek

            - podaje przykłady narządów

            - wymienia układy narządów budujące organizm człowieka

            Uczeń:

            - prowadzi obserwacje mikroskopowe tkanek

            - wykonuje i opisuje rysunki preparatów  tkanek oglądanych pod mikroskopem

            - wymienia tkanki wchodzące w skład wybranych  narządów

            - podaje funkcje poszczególnych układów narządów budujących organizm człowieka

            Uczeń:

            - wykazuje związek budowy tkanek z pełnionymi przez nie funkcjami

            - podaje przykłady współpracy między poszczególnymi układami narządów

            - wymienia kolejne poziomy organizacji ciała człowieka

            - definiuje organizm człowieka jako współpracujące ze sobą układy narządów

            Uczeń:

            - dowodzi hierarchicznej budowy organizmu człowieka

            - wykazuje  konieczność współpracy układów narządów budujących organizm

            - przygotowuje mapę mentalną dotyczącą hierarchicznej budowy organizmu człowieka

            Uczeń:

            - wskazuje układy narządów pełniące funkcje nadrzędne w stosunku do innych układów

            - wyjaśnia na przykładach, na czym polega nadrzędna rola układu nerwowego i hormonalnego wobec innych układów narządów

             

             

            2. Stan równowagi środowiska wewnętrzne-go organizmu

             

             

            - wyjaśnia termin homeostaza

            - omawia znaczenie homeostazy dla przetrwania organizmów w środowisku

            - podaje przykłady chorób będących wynikiem zaburzeń homeostazy

            - wymienia mechanizmy regulujące homeostazę i określa ich rolę w utrzymaniu homeostazy

            - podaje wybrane parametry krwi podlegające mechanizmom regulującym (poziom glukozy, zawartość fibrynogenu)

            - korzystając ze schematu, wymienia narządy biorące udział w regulacji temperatury ciała człowieka

            - odczytuje z wyników badań laboratoryjnych krwi i moczu przykłady parametrów zapewniających prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka

            - wskazuje odchylenia od normy parametrów krwi i moczu

            - przewiduje skutki odchyleń wybranych parametrów krwi i moczu

            - omawia mechanizm termoregulacji

             

            - uzasadnia konieczność współpracy układów narządów w utrzymaniu homeostazy

            - omawia szczególną rolę układów: nerwowego, hormonalnego i krwionośnego w utrzymaniu homeostazy

            - korzysta z różnych źródeł informacji, aby podać inne niż zamieszczone w podręczniku przykłady stałych parametrów wewnątrzustrojowych

             

            - objaśnia, na czym polega współpraca układów kontrolno-
            - koordynujących z             układami wykonawczymi

             

            3. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu I

             

             

             

             

             

            II. Odżywianie

             

             

            1. Składniki pokarmu

             

             

             

             

             

             

            - dokonuje podziału składników pokarmowych na organiczne i nieorganiczne

            - określa rolę składników pokarmowych w organizmie człowieka

            - podaje źródła składników pokarmowych w pokarmach

            - podaje skutki niedoboru składników pokarmowych

            - omawia budowę związków organicznych

            - wskazuje kryterium podziału białek na pełno- i niepełnowartościowe

            - omawia znaczenie tzw. węglowodanów niedostępnych

            - projektuje i wypełnia tabelę zawierającą informacje na temat witamin rozpuszczalnych w wodzie i w tłuszczach

            - wyjaśnia terminy: pierwiastki biogenne, makroelementy, mikroelementy

            - odczytuje z diagramu zawartość pierwiastków w organizmie człowieka

             

            - planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność skrobi w produktach spożywczych

            - wyjaśnia termin związki egzogenne i podaje przykłady takich związków

            - wymienia pokarmy będące źródłem związków egzogennych

            - uzasadnia konieczność spożywania związków egzogennych

            - podaje rolę oraz źródła makro- i mikroelementów

            - wyciąga wnioski z analizy składu pierwiastkowego organizmu człowieka

            - podaje właściwości węgla, z których wynika jego obecność we wszystkich związkach organicznych

            - określa, które składniki pokarmów pełnią funkcję budulcową, energetyczną i regulacyjną

            - planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące obecność białek, tłuszczów, wody i cukrów prostych w pokarmach

             

            2. Budowa i funkcjono-wanie układu pokarmowe-go

             

            - wymienia i wskazuje na planszy narządy wchodzące w skład układu pokarmowego

            - podaje rolę poszczególnych narządów układu pokarmowego

            - wskazuje na planszy gruczoły trawienne i podaje ich rolę w trawieniu pokarmów

             

            - wyjaśnia różnice między przemianą fizyczną a chemiczną pobranego pokarmu

            - wskazuje miejsca przemian fizycznych i chemicznych pobranego pokarmu

            - wykazuje związek budowy narządów układu pokarmowego z pełnionymi przez nie funkcjami

            - wyjaśnia, na czym polega enzymatyczny rozkład białek, tłuszczów i cukrów

            - przedstawia kolejne etapy trawienia białek, tłuszczów i cukrów oraz wskazuje miejsca tych przemian

            - wyjaśnia rolę wątroby i trzustki w procesach trawienia

            - analizuje model budowy zęba

             

            - planuje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące proces emulgacji tłuszczu

            - wyjaśnia, dlaczego wątrobę uważa się za centrum metaboliczne organizmu

             

            - prowadzi obserwacje mikroskopowe błony śluzowej jelita cienkiego

            - przygotowuje i prezentuje informacje dowodzące, że  trzustka jest narządem dualistycznym

             

             

            3. Zasady prawidłowe-go żywienia

            - wyjaśnia termin dieta podstawowa

            - podaje przyczyny i skutki nadwagi oraz niedowagi

            - analizuje swoją dietę z ostatniego tygodnia oraz wskazuje jej wady i zalety

            - podaje przykłady różnych diet oraz wskazuje ich wady i zalety

            - wyjaśnia termin wartość energetyczna pokarmu

            - wskazuje czynniki mające wpływ na utrzymanie prawidłowego bilansu energetycznego organizmu

            - analizuje piramidę zdrowego żywienia i wyciąga wnioski dotyczące własnego odżywiania się

            - oblicza swoje dzienne zapotrzebowanie na energię

            - oblicza swoje BMI i na jego podstawie ocenia masę swojego ciała,

            - wykazuje związek nieprawidłowego odżywiania się z nadwagą i niedowagą oraz innymi dolegliwościami

            - układa dla siebie dzienny jadłospis zgodny z podstawowymi zasadami zrównoważonej diety

             

            - omawia przyczyny i skutki zaburzeń łaknienia (anoreksja i bulimia)

            - wyjaśnia, jakie mogą być konsekwencje diety pozbawionej całkowicie białek zwierzęcych

            - wyjaśnia, dlaczego należy spożywać błonnik

             

            - przygotowuje prezentację na temat metod obróbki i konserwowania żywności zapewniających zachowanie maksymalnej zawartości witamin

             

            4. Choroby układu pokarmowe-go

             

            - wymienia choroby układu pokarmowego

            - wymienia czynniki sprzyjające rozwojowi próchnicy zębów

            - podaje sposoby unikania próchnicy zębów

            -podaje przyczyny i objawy zatruć pokarmowych

            - wykazuje związek między zatruciami pokarmowymi a brakiem zachowania podstawowych zasad higieny

            - podaje przykłady bakterii wywołujących zatrucia pokarmowe oraz podaje zasady profilaktyki

            - wymienia czynniki mające wpływ na rozwój choroby wrzodowej

            - uzasadnia konieczność poddawania się szczepieniom przeciwko WZW

             

            - objaśnia istotę choroby wrzodowej oraz sposób jej zdiagnozowania

            - wymienia choroby wywołane przez robaki pasożytnicze (płaskie i obłe)

            - wymienia sposoby zakażania się wirusami wywołującymi choroby wątroby

             

            - projektuje i wypełnia tabelę zawierającą informacje na temat chorób wywołanych przez robaki pasożytnicze, ich objawów, sposobów zakażania i profilaktyki

            - konstruuje drzewo decyzyjne na temat podejmowania świadomych działań służących zachowaniu układu pokarmowego w dobrej kondycji

            - prowadzi obserwacje mikroskopowe larw tasiemców

            - omawia cykle rozwojowe wybranych robaków pasożytniczych

             

            5. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu II

             

             

             

             

             

            III. Oddychanie

            1. Budowa i rola układu oddechowe-

            Go

            - wymienia części układu oddechowego (drogi oddechowe, właściwe narządy wymiany gazowej)

            - wskazuje na planszy narządy budujące drogi oddechowe

            - podaje funkcje układu oddechowego

            - objaśnia, na czym polega oddychanie komórkowe tlenowe

            - wykazuje związek między budową narządów tworzących drogi oddechowe a pełnionymi przez nie funkcjami

            - charakteryzuje budowę płuc

            - wskazuje mięśnie oddechowe i omawia ich rolę

            - zapisuje za pomocą słownego równania chemicznego przebieg reakcji oddychania tlenowego

            - wskazuje substraty i produkty oddychania tlenowego

            - omawia udział krtani w powstawaniu głosu

            - wykazuje związek budowy pęcherzyków płucnych z dyfuzją gazów oddechowych

            - wyjaśnia rolę opłucnej

            - omawia rolę nagłośni oraz zasadę jej działania

            - wskazuje lokalizację zatok przynosowych oraz omawia ich rolę

             

            - przeprowadza obserwację mikroskopową pęcherzyków  płucnych

            - wskazuje tkanki budujące narządy w układzie oddechowym

             

            2. Mechanizm wentylacji płuc

            - wyjaśnia termin wentylacja płuc

            - podaje liczbę oddechów na minutę

            - wymienia czynniki, które mają wpływ na szybkość wentylacji płuc

            - wskazuje miejsca wymiany gazowej

            - wykonuje pomiary klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu

            - omawia, na czym polega wymiana gazowa w płucach i tkankach

            - wykazuje związek między układem krwionośnym a oddechowym

            - analizuje skład powietrza wdychanego i wydychanego

            - podaje wartość całkowitej pojemności płuc

            - wymienia czynniki mające wpływ na pojemność płuc

            - wyjaśnia rolę mięśni oddechowych w procesie wentylacji płuc

            - uzasadnia, dlaczego wdech jest aktem czynnym, a wydech – biernym

            - omawia udział krwi w transporcie gazów oddechowych

            - wskazuje lokalizację ośrodka oddechowego oraz omawia mechanizm jego działania

             

            - wyjaśnia zależność między wymianą gazową a oddychaniem komórkowym

            - planuje, przeprowadza i dokumentuje doświadczenie wykazujące obecność dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu

            - przedstawia skład powietrza wdychanego i wydychanego w formie diagramu słupkowego

            - omawia przyczyny i skutki choroby dekompresyjnej i wysokogórskiej

             

            3. Choroby układu oddechowe-

            Go

            - wymienia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego

            - wymienia choroby bakteryjne, wirusowe, zawodowe i o podłożu alergicznym

            - podaje przykłady źródeł zakażania się chorobami układu oddechowego

            - wymienia rodzaje zanieczyszczeń powietrza oraz ich wpływ na układ oddechowy

            - omawia związek między trybem życia a stanem układu oddechowego

            - określa wpływ palenia biernego i czynnego na organizm człowieka

            - podaje sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

            - uzasadnia, dlaczego nie należy lekceważyć przeziębienia

            - omawia znaczenie badania radiologicznego

            - objaśnia znaczenie szczepień w profilaktyce chorób układu oddechowego

            - korzysta z różnych źródeł informacji

             

            - konstruuje drzewo decyzyjne na temat „Palić czy nie palić?”

            - podejmuje i uzasadnia świadome decyzje dotyczące działań mających na celu zachowanie układu oddechowego w dobrej kondycji

            - na podstawie różnych źródeł informacji wyjaśnia znaczenie próby tuberkulinowej i interpretuje jej wyniki

            - przygotowuje w formie prezentacji materiały informacyjne przeznaczone dla kilkunastoletniego odbiorcy na temat skutków palenia tytoniu

             

            4. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu III

             

             

             

             

             

            IV. Krążenie

            1. Budowa i funkcjono-wanie układu krwionośne-

            Go

            - wymienia narządy budujące układ krwionośny

            - wymienia rodzaje naczyń krwionośnych oraz podaje ich funkcje

            - wskazuje położenie serca, określa jego wielkość i kształt

            - wymienia obiegi krwi i podaje ich rolę

            - dokonuje pomiaru tętna i ciśnienia tętniczego

            - interpretuje wyniki pomiarów tętna i ciśnienia tętniczego

            - omawia związek między prawidłową pracą serca a tętnem i ciśnieniem

            - omawia związek między budową naczyń krwionośnych a pełnionymi przez nie funkcjami

            - wyjaśnia na schemacie przepływ krwi w obiegu małym i dużym

            - omawia budowę serca

            - wskazuje położenie i rolę zastawek w sercu

            - omawia rolę krążenia wieńcowego

            - omawia cykl pracy serca

            - wskazuje najistotniejsze różnice między krążeniem płucnym a ustrojowym

            - rozróżnia na preparacie mikroskopowym tętnicę i żyłę

             

             

             

             

             

            - wyjaśnia rolę ośrodków automatyzmu pracy serca

            - planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na tętno i ciśnienie krwi

            - wskazuje badanie EKG jako źródło wiedzy o stanie i pracy serca

            - wyjaśnia genezę tonów w pracy serca

            - wyjaśnia i wskazuje na planszy drogę, którą musi przebyć glukoza wraz z krwią od jelita cienkiego do mięśnia dwugłowego ramienia

             

            2. Składniki krwi i ich funkcje

            - podaje funkcje krwi

            - wymienia główne składniki krwi i podaje ich rolę

            - wyjaśnia terminy: osocze, surowica, fibrynogen

             

            - uzasadnia, że krew jest tkanką łączną płynną

            - rozpoznaje w obrazie mikroskopowym składniki morfotyczne krwi

            - wykazuje związek budowy krwinek z pełnionymi przez nie funkcjami

            - analizuje i interpretuje wyniki badania krwi

            - uzasadnia, że krew jest bezcennym lekiem

            - podaje znaczenie banków krwi

            - wykazuje pozytywną postawę jako przyszły dawca krwi

             

            - konstruuje i wypełnia tabelę zawierającą informacje na temat erytrocytów, płytek krwi i leukocytów

            - omawia, korzystając ze schematu, mechanizm transportu tlenu i dwutlenku węgla przez hemoglobinę

            - objaśnia podstawy wyodrębnienia czterech głównych grup krwi i czynnika Rh

            - uzasadnia, że transfuzja jest zabiegiem ratującym życie w przypadku znacznej utraty krwi

            - przedstawia możliwości przetaczania różnych grup krwi

             

             

             

             

            - przedstawia na schemacie mechanizm krzepnięcia krwi

            - uzasadnia przydatność wiedzy o grupach krwi i czynniku Rh w życiu człowieka

            - objaśnia istotę konfliktu serologicznego po niewłaściwie przeprowadzonej transfuzji i podczas ciąży

            - uzasadnia znaczenie badań parametrów krwi w diagnostyce wielu chorób

            - przygotowuje mapę skojarzeń dotyczącą budowy krwi

            - wykonuje modele składników morfotycznych krwi

            - wyjaśnia, co to jest hematokryt, podaje jego prawidłowe wartości oraz znaczenie w diagnostyce chorób krwi

            - omawia istotę i znaczenie badania OB

             

            3. Budowa i funkcjono-wanie układu limfatyczne-go

            - wymienia elementy układu limfatycznego

            - wskazuje na planszy położenie narządów limfatycznych

            - wymienia funkcje układu limfatycznego

             

             

            - wymienia funkcje narządów limfatycznych

            - omawia mechanizm powstawania limfy

            - porównuje skład osocza krwi i limfy

            - omawia związek między układem limfatycznym a układem krwionośnym

            - wskazuje na planszach miejsca połączenia układu limfatycznego z krwionośnym

             

             

            - podaje podobieństwa i różnice między układem krwionośnym a limfatycznym

            - omawia funkcje narządów limfatycznych

            - projektuje i uzupełnia tabelę zawierającą informacje na temat budowy, położenia i funkcji poszczególnych narządów limfatycznych

             

            - wykazuje związek budowy narządów limfatycznych z pełnionymi przez nie funkcjami

            - charakteryzuje budowę sieci naczyń układu limfatycznego

            - uzasadnia, że grasica jest narządem należącym do trzech układów: limfatycznego, odpornościowego i hormonalnego

            - udowadnia, na przykładzie limfy płynącej z jelita cienkiego, że limfa nie ma jednakowego składu

             

            4. Choroby układu krążenia

            - wymienia czynniki mające wpływ na prawidłowe funkcjonowanie

            układu krążenia

            - wymienia choroby układu krążenia

            - wyjaśnia znaczenie terminu nadciśnienie tętnicze

            - charakteryzuje przyczyny, przebieg i skutki chorób układu krążenia

            - podejmuje decyzje mające na celu zachowanie układu krążenia w dobrej kondycji

             

            - odróżnia tzw. cholesterol dobry od złego

            - uzasadnia zależność  między obecnością cholesterolu LDL a miażdżycą

            - wymienia inne (niż cholesterol) czynniki zwiększające ryzyko zmian miażdżycowych

            - wykazuje związek między trybem życia a stanem układu krążenia

             

             

             

            - omawia sposoby leczenia choroby wieńcowej (angioplastyka i by-passy)

            - omawia znaczenie koronarografii w diagnostyce chorób serca

            - opracowuje zasady postępowania w profilaktyce chorób układu krążenia

            - omawia rodzaje krwotoków oraz organizuje pokaz udzielania pierwszej pomocy w takich sytuacjach

             

            5. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu IV

             

             

             

             

             

            V. Odporność

            1. Budowa i funkcjono-wanie układu odporno-ściowego

            - wymienia elementy układu odpornościowego

            - podaje rodzaje odporności (swoista i nieswoista)

            - omawia znaczenie szczepień ochronnych w profilaktyce chorób

            - analizuje kalendarz obowiązkowych szczepień

             

            - wyjaśnia termin antygen

            - uzasadnia, że elementy układu odpornościowego należą jednocześnie do innych układów narządów

            - wymienia mechanizmy zapewniające odporność nieswoistą

            - przedstawia kryteria podziału odporności swoistej na czynną i bierną oraz naturalną i sztuczną

            - tworzy mapę skojarzeń dotyczącą rodzajów odporności

            - omawia mechanizm działania komórek układu odpornościowego (limfocytów i makrofagów)

            - dostrzega różnice między działaniem makrofagów i limfocytów B

            - przedstawia kolejne linie obrony organizmu zagrożonego wniknięciem antygenu

            - omawia związek między budową przeciwciała a jego działaniem

            - wyjaśnia znaczenie autoantygenów (HLA) dla organizmu

            - wskazuje cechy różniące surowicę odpornościową i szczepionkę

            - uzasadnia konieczność współdziałania mechanizmów odporności swoistej i nieswoistej w zwalczaniu antygenów

             

            - przygotowuje i przedstawia informacje na temat szczepień nieobowiązkowych

            - przedstawia sytuacje wymagające zastosowania surowicy odpornościowej

             

            2. Zaburzenia czynności układu odporno-

            ściowego. Przeszczepy

            - podaje przykłady zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego

            - wyjaśnia terminy: alergia i alergen

            - wyjaśnia znaczenie wykonywania testów alergicznych

            - wymienia sposoby zakażenia się HIV

             

            - wyjaśnia termin: choroby z autoagresji

            - dokonuje podziału czynników wywołujących niedobory odporności na wrodzone i nabyte

            - wykazuje świadomość, że transplantacja może być czasem jedynym i skutecznym zabiegiem ratującym życie

            - omawia obowiązujące w Polsce przepisy dotyczące pobierania tkanek i narządów do przeszczepów

            - podaje przykłady chorób z autoagresji i ich objawy

            - objaśnia mechanizm powstawania alergii

            - wyjaśnia, dlaczego organizm biorcy odrzuca przeszczepione tkanki i narządy

            - wymienia sposoby postępowania mające na celu zwiększenie szans na przyjęcie przeszczepu

            - podejmuje świadomą decyzję o woli oddania tkanek i narządów po swojej śmierci

             

            - opracowuje zalecenia służące zachowaniu układu odpornościowego w dobrej kondycji

            - projektuje i wykonuje ulotkę zawierającą najważniejsze informacje na temat zakażenia HIV i choroby AIDS

            - przygotowuje i wygłasza referat na temat alergii

             

            3. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu V

             

             

             

             

             

            VI. Wydalanie

             

             

             

             

             

             

             

             

             

             

             

             

            1. Budowa i funkcjono-wanie układu wydalnicze-

            Go

            - wymienia zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii

            - wymienia narządy biorące udział w usuwaniu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii

            - wymienia narządy układu wydalniczego i wskazuje je na planszy

             

             

             

            - wyjaśnia terminy: metabolizm i wydalanie

            - wskazuje różnicę między wydalaniem zbędnych i szkodliwych  produktów przemiany materii a usuwaniem niestrawionych resztek pokarmowych

            - charakteryzuje budowę poszczególnych narządów układu wydalniczego

            - wykazuje związek budowy narządów układu wydalniczego z pełnionymi przez nie funkcjami

             

             

             

            - omawia budowę i działanie nefronu

            - charakteryzuje procesy składające się na powstawanie moczu (filtracja, wchłanianie zwrotne)

            - wykazuje, że inne narządy (skóra, płuca) wspomagają układ moczowy w funkcji wydalniczej

             

            - przedstawia graficznie budowę nefronu

            - wykazuje związek budowy nefronu z jego czynnościami

            - sporządza tabelaryczne zestawienie składników osocza krwi, moczu pierwotnego i ostatecznego

            - uzasadnia, że oddawanie moczu jest odruchem bezwarunkowym, kontrolowanym u dorosłych przez mózgowie

            - wykazuje rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy

            - omawia inne funkcje nerek (wydzielniczą, osmoregulacyjną)

             

            2. Choroby układu wydalnicze-

            go

             

             

             

             

             

             

             

             

             

             

             

             

             

             

            - podaje przykłady chorób nerek i dróg moczowych

            - wymienia najczęstsze przyczyny chorób

            układu wydalniczego

            - wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę intymną

             

            - omawia udział układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy

            - projektuje i uzupełnia tabelę, w której znajdą się informacje na temat chorób nerek i dróg moczowych, ich przyczyn, głównych objawów i sposobów zapobiegania

            - opracowuje zasady postępowania służące zachowaniu układu wydalniczego w dobrej kondycji

             

            - wyjaśnia znaczenie ilościowej i jakościowej analizy moczu w diagnostyce chorób układu wydalniczego

            - konstruuje drzewo decyzyjne dotyczące zachowań mających na celu zachowanie układu wydalniczego w dobrej kondycji

            - dokonuje analizy wyników badania moczu

            - wskazuje

            składniki moczu ostatecznego będące objawem stanu chorobowego

            - określa sytuację wymagającą dializy

            - wyjaśnia, na czym polega zabieg dializy

            - porównuje dializę z przeszczepem nerki

            - uzasadnia, że przeszczep nerki może być zabiegiem umożliwiającym życie codzienne chorych

             

            3. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu VI

             

             

             

             

             

            VII. Ochrona

            1. Budowa i funkcje skóry

            - wymienia warstwy skóry (naskórek, skóra właściwa) oraz warstwę podskórną

            - wymienia wytwory naskórka

             

            - wymienia funkcje skóry (ochronna, termoregulacyjna, receptorowa, wydalnicza i wydzielnicza)

            - omawia budowę poszczególnych warstw skóry oraz warstwy podskórnej

            - wskazuje różnice w rozmieszczeniu gruczołów potowych i łojowych

            - omawia budowę i funkcje wytworów naskórka

            - wykazuje związek budowy skóry z jej funkcjami

            - dowodzi, że odcień skóry i włosów zależy od ilości zawartej w nich melaniny

             

            - prowadzi obserwacje mikroskopowe skóry i jej wytworów

            - wyjaśnia, na czym polega udział skóry w procesie termoregulacji

            - planuje, przeprowadza i dokumentuje doświadczenia wykazujące rolę skóry w wymianie gazowej oraz w gospodarce wodnej

             

            2. Choroby skóry

            - wymienia czynniki zewnętrzne wpływające na stan skóry (temperatura otoczenia, promieniowanie UV)

            - wymienia choroby skóry (opryszczka wargowa, grzybice, wszawica, świerzb)

             

             

            - wymienia skutki oddziaływania na skórę zbyt wysokiej i zbyt niskiej temperatury

            - omawia skutki zaburzeń w funkcjonowaniu gruczołów skóry (trądzik i nadmierna potliwość)

            - opracowuje zasady postępowania służące zachowaniu skóry w dobrej kondycji

            - rozpoznaje zmiany na skórze wymagające konsultacji lekarskiej

            - przedstawia znaczenie diagnostyki skórnej

            - opracowuje zasady pielęgnacji skóry w okresie dojrzewania

            - korzysta z różnych źródeł informacji dotyczących higieny skóry

             

            - wykazuje związek między nadmierną ilością promieni UV a chorobami skóry i układu odpornościowego

            - charakteryzuje pasożytnicze choroby skóry

            - omawia przyczyny i skutki alergii skórnych

             

            - organizuje pokaz udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń i odmrożeń

             

            3. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu VII

             

            VIII. Regulacja nerwowa

            1. Podział układu nerwowego. Ośrodkowy układ nerwowy

            - wymienia funkcje układu nerwowego

            - wskazuje na planszy rodzaje komórek wchodzących w skład tkanki nerwowej (nerwowe i glejowe) i podaje ich rolę

            - wymienia i wskazuje na modelu części mózgowia

            - określa położenie rdzenia kręgowego

            - wymienia narządy unerwiane przez układ somatyczny i przez układ wegetatywny

            - dokonuje podziału układu nerwowego pod względem anatomicznym i czynnościowym

            - wykazuje związek budowy neuronu z pełnioną funkcją i szybkością przepływu impulsu

            - omawia, korzystając z modelu i planszy, budowę poszczególnych części centralnego układu nerwowego

            - wykazuje konieczność ochrony centralnego układu nerwowego przed uszkodzeniami

            - dokonuje podziału mózgowia pod względem rozwojowym i czynnościowym

            - konstruuje tabelę zawierającą informacje na temat roli poszczególnych części mózgowia

            - omawia budowę rdzenia kręgowego oraz wymienia ośrodki w nim zlokalizowane

            - przedstawia na schematycznym rysunku budowę synapsy i omawia jej działanie

             

            - uzasadnia konieczność występowania antagonizmu czynnościowego między częścią współczulną a przywspółczulną autonomicznego układu nerwowego

            - wymienia płaty w korze mózgowej oraz ośrodki w nich zlokalizowane

            - wyjaśnia, dlaczego ośrodki kierujące czynnościami wegetatywnymi nie leżą w korze mózgowej

             

            2. Obwodowy układ nerwowy

            - wskazuje na planszy i nazywa elementy obwodowego układu nerwowego

            - wymienia rodzaje nerwów (czaszkowe i rdzeniowe)

            - wymienia rodzaje odruchów (warunkowe i bezwarunkowe)

            - podaje przykłady odruchów bezwarunkowych i warunkowych

            - omawia budowę nerwu

            - objaśnia budowę nerwów czuciowych, ruchowych i mieszanych

            - wykazuje związek budowy nerwu z pełnionymi funkcjami

            - wyjaśnia termin łuk odruchowy - wymienia elementy łuku odruchowego

             

            - wykonuje schemat łuku odruchowego i wyjaśnia, jaką funkcję pełni każdy jego element

            - wskazuje podobieństwa i różnice między odruchem bezwarunkowym a warunkowym

            - przedstawia znaczenie odruchów warunkowych w życiu człowieka

            - omawia mechanizm powstawania odruchu warunkowego

            - planuje, przeprowadza i dokumentuje doświadczenie badające reakcję źrenic na zmianę natężenia światła

            - zbiera, a następnie prezentuje informacje na temat badań prowadzonych przez Iwana Pawłowa i innych fizjologów

             

            3. Choroby układu nerwowego

            - wymienia choroby układu nerwowego (padaczka, zaburzenia ruchowe, czucia i czynności odruchowych)

            - podaje przykłady zaburzeń psychicznych (nerwice, depresja)

            - podaje przykłady pozytywnego i negatywnego oddziaływania stresu

            - przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem

            - podaje przyczyny i objawy chorób ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

            - wykazuje związek między występowaniem chorób ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego a trybem życia

            - opracowuje zasady postępowania służące zachowaniu układu nerwowego i psychiki w dobrej kondycji

            - w razie potrzeby korzysta z pomocy psychologa i psychiatry

            - opracowuje wzorcowy rozkład zajęć gimnazjalisty w ciągu dnia z uwzględnieniem zasad higieny umysłowej

            - wykazuje związek zaburzeń psychicznych ze stresem

            - wymienia rodzaje stresorów oraz podaje skutki ich oddziaływania na organizm

            - uzasadnia, że nerwice i depresje to skutki oddziaływania długotrwałego stresu

            - ocenia własną wrażliwość na stres

            - dowodzi negatywnych skutków stosowania tzw. pseudometod w pokonywaniu stresu

            - wyjaśnia terminy: neurologia i psychiatria

            - odróżnia zadania neurologa od zadań psychiatry

            - omawia znaczenie diagnostyki w rozpoznawaniu wybranych chorób układu nerwowego

            - uzasadnia, że stres jest zaburzeniem homeostazy organizmu

            - wykazuje związek układu hormonalnego i układu nerwowego z reakcją organizmu na stres

            - zbiera, korzystając z różnych źródeł, informacje na temat środków uzależniających i ich negatywnego wpływu na organizm człowieka oraz przedstawia je w formie referatu

            - opracowuje i prezentuje zestaw prostych metod relaksacyjnych redukujących napięcie emocjonalne

             

            4. Budowa i funkcjono-wanie narządu wzroku

            - wymienia części narządu wzroku (aparat ochronny, aparat ruchowy i gałka oczna)

            - podaje funkcje aparatu ochronnego i aparatu ruchowego gałki ocznej

            - przedstawia, korzystając z planszy, drogę światła w oku

            - wymienia wady wzroku

             

            - wyróżnia elementy poszczególnych części oka, wskazując je na planszy i modelu oka

            - wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami

            - wyodrębnia części układu optycznego oka

            - objaśnia rolę soczewki w akomodacji oka

            - wykonuje schematyczny rysunek przedstawiający powstanie obrazu na siatkówce

            - porównuje czopki i pręciki

            - wyjaśnia, na czym polega adaptacja oka

            - projektuje i uzupełnia tabelę zawierającą informacje o wadach wzroku, ich przyczynach i sposobach korygowania

            - uzasadnia konieczność poddawania się okresowym badaniom wzroku

             

            - planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność plamki ślepej na siatkówce

            - wyjaśnia, na czym polega widzenie binokularne i jakie ma ono znaczenie dla człowieka

             

            - omawia przyczyny daltonizmu

            - przygotowuje, korzystając z różnych źródeł, informacje na temat irydologii

             

            5. Budowa i funkcjono-wanie narządu słuchu i równowagi

            - wymienia i wskazuje na modelu części narządu słuchu (ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne)

            - określa hałas jako podstawową przyczynę zaburzeń funkcjonowania narządu słuchu

            - podaje przykłady dźwięków o różnym natężeniu

             

            - wskazuje na planszy i omawia budowę poszczególnych elementów ucha

            - omawia rolę poszczególnych elementów ucha

            - omawia związek między budową poszczególnych elementów ucha a pełnionymi przez nie funkcjami

            - objaśnia negatywne następstwa działania hałasu na narząd słuchu i cały organizm

            - formułuje zalecenia postępowania służącego zachowaniu narządu słuchu w dobrej kondycji

            - przedstawia drogę bodźca dźwiękowego od momentu wychwycenia przez ucho fali dźwiękowej do momentu odbioru informacji dźwiękowej

            - określa górną granicę częstotliwości i natężenia dźwięku bezpiecznego dla ucha człowieka

            - wskazuje położenie narządu równowagi

            i omawia jego budowę

            - uzasadnia potrzebę wykonywania badań diagnostycznych ucha

             - wykazuje związek między budową kanałów półkolistych a utrzymaniem równowagi

            - omawia działanie narządu równowagi

            - wyjaśnia podłoże choroby lokomocyjnej i podaje przykłady sytuacji ją wywołujących

            - porównuje zakres słyszalności ucha człowieka z zakresem słyszalności narządu słuchu u zwierząt

             

            6. Receptory smaku, węchu i dotyku

            - wskazuje położenie narządów powonienia, smaku i dotyku

            - wymienia podstawowe smaki

            - wylicza bodźce odbierane przez skórę

             

             

            - opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku

            - podaje rozmieszczenie kubków smakowych na języku

            - omawia budowę, działanie i znaczenie receptorów węchowych

            - wymienia receptory skóry

            - podaje rozmieszczenie receptorów w skórze

             

            - wyjaśnia, dlaczego zmysł węchu nie chroni w pełni człowieka przed zatruciem substancjami lotnymi

            - uzasadnia, że skóra może być uznawana za narząd zmysłu dotyku

            - charakteryzuje znaczenie innych receptorów zlokalizowanych w skórze w reakcjach obronnych organizmu na niekorzystne bodźce ze środowiska

            - przeprowadza i dokumentuje doświadczenie badające gęstość rozmieszczenia receptorów dotyku w skórze

            - projektuje i uzupełnia tabelę, w której porównuje funkcjonowanie receptorów smaku i węchu

            - zbiera, a następnie prezentuje informacje na temat smaku umami

            - planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące współdziałanie zmysłów smaku i węchu w odbieraniu bodźców chemicznych

             

            7. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu VIII

             

             

             

             

             

            IX. Regulacja hormonalna

            1.Budowa i funkcjono-wanie układu hormonalne-go

             

             

            - wymienia i wskazuje na planszy najważniejsze gruczoły dokrewne

            - wyjaśnia terminy: gruczoł dokrewny i hormon

             

             

             

             

             

             

             

             

             

             

            - omawia budowę najważniejszych gruczołów dokrewnych

            - wymienia główne hormony przysadki, tarczycy, przytarczyc, grasicy, trzustki, nadnerczy i gonad

            - podaje rolę hormonów w regulacji procesów życiowych i utrzymaniu homeostazy

            - określa wpływ adrenaliny na funkcjonowanie organizmu podczas stresu

             

            - porównuje działanie układu nerwowego i układu hormonalnego, wykazując podobieństwa i różnice

            - wykazuje łączność między układem nerwowym a hormonalnym 

            - uzasadnia nadrzędność przysadki mózgowej w stosunku do gruczołów jej podległych

            - wykazuje, że trzustka i gonady to gruczoły o podwójnym działaniu

             

            - omawia rolę podwzgórza w regulacji hormonalnej

            - charakteryzuje mechanizm antagonistycznego działania hormonów na przykładzie hormonów trzustki

            - omawia rolę antagonistycznego działania hormonów w regulacji wydzielania hormonów o przeciwnym działaniu

            - schematycznie przedstawia i omawia znaczenie sprzężenia zwrotnego ujemnego w regulacji poziomu wapnia we krwi, uwzględniając antagonistyczne działanie kalcytoniny i parathormonu

             

             

            2.  Zaburzenia funkcjono-

            wania układu hormonalne-go

            - objaśnia, na czym polega nadczynność i niedoczynność gruczołów dokrewnych

            - podaje przykłady chorób będących wynikiem zaburzeń w funkcjonowaniu gruczołów dokrewnych

            - uzasadnia konieczność spożywania soli jodowanej

             

            - podaje związek cukrzycy z niedoborem insuliny

            - uzasadnia konieczność zachowania odpowiedniej diety przy wybranych chorobach związanych z zaburzeniami w funkcjonowaniu gruczołów dokrewnych

            - przedstawia znaczenie badań kontrolnych mających na celu oznaczanie stężenia hormonów

            - projektuje i wykonuje tabelę zawierającą przyczyny, objawy i skutki nadczynności oraz niedoczynności wybranych gruczołów dokrewnych

            - podaje zasady profilaktyki wybranych chorób wynikających z zaburzeń w pracy układu hormonalnego

            - wyjaśnia, dlaczego nie można zażywać środków i leków hormonalnych bez porozumienia z lekarzem

            - wykazuje pozytywną i negatywną rolę adrenaliny

            - przygotowuje referat lub prezentację na temat zaburzeń hormonalnych u człowieka

             

            3. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu IX

             

             

             

             

             

            X. Ruch

            1. Budowa i funkcjono-wanie układu szkieletowe-go

            - wymienia układy narządów tworzące układ ruchu

            - uzasadnia, dlaczego szkielet jest bierną częścią układu ruchu, a mięśnie – czynną

            - podaje podstawową funkcję szkieletu

            - wymienia części szkieletu oraz podaje ich funkcję

            - wymienia rodzaje połączeń kości

             

             

             - wskazuje inne funkcje szkieletu niż miejsce przyczepu dla mięśni szkieletowych

            - dokonuje podziału kości ze względu na ich kształt

            - rozpoznaje na podstawie opisu wskazane kości i wskazuje je na modelu

            - wykazuje związek między kształtem kości a funkcjami pełnionymi przez daną część szkieletu

            - omawia budowę stawu

            - wyjaśnia, dlaczego w organizmie występują różne połączenia kości (ścisłe, półścisłe)

            - omawia budowę kości długiej

            - dostrzega i wskazuje różnice między tkanką kostną zbitą a gąbczastą

            - wykazuje związek budowy tkanki chrzęstnej z pełnionymi funkcjami

            - rozpoznaje tkankę chrzęstną i kostną w obrazie mikroskopowym

            - wskazuje na modelu stawy o różnej ruchomości

            - podaje nazwy stawów o różnej ruchomości i objaśnia ich działanie

             

            - planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę soli mineralnych w kościach - uzasadnia, że obecność w kościach związków nieorganicznych i organicznych umożliwia im pełnienie wyznaczonych funkcji

             

            - wykonuje modele różnych typów stawów oraz prezentuje sposoby ich działania

             

             

            2. Części szkieletu

            - wyróżnia w szkielecie człowieka część osiową, obręcze i kończyny oraz wskazuje je na modelu

            - wymienia części szkieletu osiowego

            - wskazuje na modelu trzewioczaszkę i mózgoczaszkę oraz podaje ich funkcje

            - wymienia odcinki kręgosłupa

            - podaje rolę szkieletu kończyn

            - wymienia i wskazuje na modelu kości mózgoczaszki i trzewioczaszki

            - opisuje związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

            - omawia budowę klatki piersiowej

            - uzasadnia związek budowy klatki piersiowej z pełnionymi przez nią funkcjami

            - omawia budowę kręgu

            - wymienia funkcje krążków międzykręgowych

            - charakteryzuje obręcz jako element łączący kończyny ze szkieletem osiowym

            - wymienia i wskazuje na modelu kości kończyn

            - wskazuje różnice w budowie kręgów pochodzących z różnych odcinków kręgosłupa oraz wyjaśnia przyczyny tych różnic

            - uzasadnia znaczenie naturalnych krzywizn kręgosłupa (lordozy i kifozy)

            - omawia budowę obręczy barkowej i miednicznej

            - podaje różnice w budowie miednicy kobiet i mężczyzn

            - udowadnia, że kończyny mają wspólny plan budowy

             

             

             

            - wykonuje mapę skojarzeń dotyczącą części szkieletu, kości wchodzących w ich skład oraz położenia względem siebie

            - wykazuje związek między obecnością w kończynach kości długich a pełnionymi przez nie funkcjami

             

            - zbiera i przedstawia informacje na temat różnic w budowie szkieletu kobiet i mężczyzn, które mogą być wykorzystywane przez archeologów i kryminologów

             

             

            3. Budowa i funkcjono-wanie mięśni szkieleto-

            wych

            - wyjaśnia termin mięsień szkieletowy

            - wymienia funkcje mięśni szkieletowych

            - wymienia ważniejsze mięśnie szkieletowe, wskazuje ich położenie i podaje funkcję

             

             

            - rozpoznaje i wskazuje na planszy określone mięśnie

            - dokonuje podziałów mięśni według różnych kryteriów

            - podaje przykłady mięśni o działaniu antagonistycznym

            - omawia związek między aktywnością fizyczną a utrzymaniem organizmu w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej

            - wykazuje szkodliwość dopingu

             

            - omawia budowę mięśnia szkieletowego

            - wykonuje obserwacje mikroskopowe tkanek mięśniowych

            - odróżnia tkankę mięśniową szkieletową od innych tkanek mięśniowych

            - wymienia czynniki niezbędne do pracy mięśni (źródła energii i impuls nerwowy) oraz omawia ich znaczenie

            - charakteryzuje rodzaje skurczów mięśni

            - uzasadnia związek między rozwojem mięśni a aktywnością fizyczną

            - omawia konsekwencje przetrenowania

            - korzystając z różnych źródeł informacji, przygotowuje i prezentuje informacje na temat środków dopingujących i ich wpływu na organizm człowieka 

             

            4. Wady, urazy i choroby układu ruchu

            - wymienia czynniki sprzyjające powstawaniu wad postawy

             - podaje przykłady urazów mechanicznych (skręcenie i zwichnięcie stawu oraz złamanie kości)

            - wymienia główne choroby układu ruchu

             

             

            - charakteryzuje wskazane choroby układu ruchu, uwzględniając ich przyczyny i leczenie

            - wykonuje barwny odcisk stopy i ocenia prawidłowość jej wysklepienia

            - opracowuje zasady postępowania służące zachowaniu układu ruchu w dobrej kondycji

            - charakteryzuje najczęstsze wady postawy

            - wykazuje związek między wadami postawy a własnym postępowaniem

            - omawia przyczyny i skutki wskazanych chorób układu ruchu (krzywica, osteoporoza)

            - opisuje urazy kończyn

            - wykazuje związek między płaskostopiem a czynnikami mu sprzyjającymi

            - objaśnia, na czym polega reumatoidalne zapalenie stawów

            - wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach

            - wykazuje związek między aktywnością fizyczną a prawidłowym funkcjonowaniem układu ruchu oraz gęstością i masą kości

            - demonstruje sposoby udzielania pierwszej pomocy w przypadku złamania, zwichnięcia i skręcenia

             

            5. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu X

             

             

             

             

            XI. Rozmnażanie, wzrost i rozwój

            1. Budowa i funkcjono-wanie męskiego układu rozrodczego

            - wymienia i wskazuje na planszy męskie narządy płciowe wewnętrzne (jądra, najądrza, nasieniowody) i zewnętrzne (prącie, moszna)

            - podaje główne zadania męskiego układu rozrodczego

             

            - charakteryzuje narządy budujące układ rozrodczy męski

            - wykazuje związek budowy męskich narządów rozrodczych z pełnionymi przez nie funkcjami

            - przedstawia budowę plemnika i funkcje jego poszczególnych elementów

             

            - wymienia i wskazuje na planszy męskie gruczoły dodatkowe oraz podaje ich funkcje

            - wyjaśnia, z czego składa się nasienie (sperma)

             

            - objaśnia związek między produkcją testosteronu a funkcjonowaniem męskiego układu rozrodczego

             

             

            - charakteryzuje pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe męskie

            - omawia konsekwencje niezstąpienia jąder podczas rozwoju płodowego chłopca

             

             

            2. Budowa i funkcjono-wanie żeńskiego układu rozrodczego

            - wymienia i wskazuje na planszy żeńskie narządy płciowe zewnętrzne (wzgórek łonowy, wargi sromowe, łechtaczka) i wewnętrzne (jajniki, jajowody, macica, pochwa)

            - wskazuje jajowód jako miejsce zapłodnienia, a macicę jako miejsce rozwoju zarodka i płodu

             

            - wymienia zadania żeńskiego układu rozrodczego

            - charakteryzuje budowę narządów żeńskiego układu rozrodczego

            - wykazuje związek budowy narządów żeńskiego układu rozrodczego z pełnionymi przez nie funkcjami

            - wyjaśnia terminy: pokwitanie i przekwitanie

             

            - omawia budowę komórki jajowej

            - charakteryzuje różnice w budowie plemnika i komórki jajowej

            - wymienia etapy cyklu miesiączkowego

            - odczytuje z wykresu zmiany poziomu estrogenów i progesteronu

            - wskazuje dni płodne i niepłodne w cyklu miesiączkowym

             

            - charakteryzuje etapy cyklu miesiączkowego, uwzględniając rolę hormonów oraz zmiany zachodzące w jajniku i błonie śluzowej macicy

            - analizuje rolę ciałka żółtego

            - opisuje objawy napięcia przedmiesiączkowego

            - podaje różnice w funkcjonowaniu układu rozrodczego męskiego i żeńskiego

            - wyjaśnia rolę przysadki mózgowej w funkcjonowaniu układu rozrodczego

            - przedstawia na wykresie, jak zmienia się poziom hormonów gonadotropowych podczas cyklu miesiączkowego

             

             

            3. Choroby przenoszone drogą płciową

            - wymienia główne choroby układu rozrodczego

            - wskazuje kontakty płciowe jako główne źródło zakażeń układu rozrodczego męskiego i żeńskiego

             

            - konstruuje i wypełnia tabelę zawierającą nazwy głównych chorób układu rozrodczego, czynnik je wywołujący i objawy

            - opracowuje zasady postępowania pozwalające na utrzymanie układu rozrodczego w dobrej kondycji

            - konstruuje drzewo decyzyjne dotyczące profilaktyki chorób przenoszonych droga płciową

            - wyjaśnia różnice miedzy nosicielstwem HIV a chorobą AIDS

            - opisuje zachowania prowadzące do zakażenia HIV

            - korzystając z różnych źródeł informacji, podaje sposoby leczenia chorób układu rozrodczego

            - wyjaśnia konieczność regularnych wizyt kobiety ginekologa

            - omawia znaczenie badań cytologicznych

            - wymienia choroby przenoszone drogą płciową, przeciw którym można się zaszczepić

            - omawia skutki nieleczenia kiły i rzeżączki

            - przeprowadza, a następnie prezentuje wywiad z lekarzem ginekologiem na temat najczęściej występujących chorób przenoszonych drogą płciową

             

             

            4.Od poczęcia do narodzin

            - wyjaśnia terminy: zapłodnienie, ciąża, ciąża mnoga

            - wymienia etapy rozwoju wewnątrzmacicznego

            - podaje czas trwania okresu zarodkowego i płodowego

            - wyjaśnia, co to jest poród i połóg

            - wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży

            - wskazuje kryterium podziału na okres zarodkowy i płodowy

            - wymienia funkcje łożyska

            - charakteryzuje zmiany zachodzące w organizmie matki podczas połogu

            - omawia proces powstawania zygoty

            - charakteryzuje kolejne etapy rozwoju zarodka od momentu zapłodnienia do momentu zagnieżdżenia się w błonie śluzowej macicy

            - opisuje procesy zachodzące od chwili implantacji do końca 8 tygodnia ciąży

            - charakteryzuje okres płodowy

            - wymienia i omawia etapy porodu

            - wyjaśnia znaczenie rozwoju błon płodowych podczas rozwoju zarodkowego człowieka

            - wskazuje rozmieszczenie i omawia funkcje błon płodowych

            - wykazuje związek budowy łożyska z funkcjami, które pełni

            - rozróżnia procesy prowadzące do rozwoju bliźniąt jednojajowych i dwujajowych

            - wskazuje na schemacie listki zarodkowe

            - wymienia tkanki i narządy tworzące się z poszczególnych listków zarodkowych

             

             

            5. Ciąża – planowanie, higiena i zagrożenia

            - wymienia symptomy ciąży

            - podaje rolę testu ciążowego

            - wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na rozwój prenatalny

             

            - określa odpowiedni moment na zajście w ciążę

            - uzasadnia konieczność sterowania płodnością

            - wyjaśnia termin antykoncepcja

            - uzasadnia konieczność wykonania badań prenatalnych w określonych przypadkach

            - opracowuje zalecenia, których powinna przestrzegać kobieta podczas ciąży

            - wymienia rodzaje metod sterowania płodnością

            - podaje wady i zalety naturalnych i sztucznych metod sterowania płodnością

            - wskazuje związek między czynnikami środowiskowymi (chemicznymi, fizycznymi i biologicznymi) a powstaniem wad rozwojowych płodu

            - opracowuje, korzystając z różnych źródeł, oraz prezentuje skutki palenia tytoniu i picia alkoholu przez kobietę będącą w ciąży

            - objaśnia, na czym polega płodowy zespół tytoniowy i alkoholowy

             

             

            - przygotowuje i prezentuje informacje na temat wpływu zażywania przez matkę narkotyków na rozwój prenatalny dziecka

            - wyjaśnia, na czym polega ciąża pozamaciczna

             

             

             

            6. Od narodzin do starości

            - wymienia okresy rozwoju osobniczego człowieka

            - wymienia objawy dojrzewania biologicznego dziewcząt i chłopców

            - uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny, szczególnie w okresie dojrzewania

             

            - podaje czas trwania poszczególnych okresów rozwoju osobniczego człowieka

            - charakteryzuje okres noworodkowy

            - charakteryzuje okresy: niemowlęcy oraz wczesnego i późnego dzieciństwa, uwzględniając rozwój fizyczny i psychiczny

            - charakteryzuje dorosłość jako najdłuższy okres w życiu człowieka

            - wymienia zmiany zachodzące podczas starzenia się

            - wykazuje, że okres noworodkowy jest przystosowaniem do zupełnie innych warunków niż te, które panują w organizmie matki

            - porównuje zmiany zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i u chłopców

            - określa zmiany, które zachodzą w psychice dojrzewającego człowieka

            - uzasadnia, że na pełną dojrzałość składają się: dojrzałość biologiczna, fizyczna, psychiczna i społeczna

            - bierze udział w dyskusji na temat przygotowania rodziców do narodzin dziecka

            - wykazuje związek między intensywnością starzenia się a trybem życia

            - przedstawia zadania gerontologii i geriatrii

             

             

            7. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu XI

             

             

             

             

             

            XII. Współczesne zagrożenia zdrowia

            1. Zdrowie i choroba. Choroby zakaźne i pasożytni-

            cze

            - wymienia czynniki wywołujące choroby (biologiczne i niebiologiczne)

            - podaje drogi wnikania do organizmu czynników chorobotwórczych

            (pokarmowa, oddechowa, kontakt płciowy i skóra)

             

             - wyjaśnia terminy: zdrowie i choroba

            - podaje źródła zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi i pasożytami

            - proponuje działania mające na celu zapobieganie zakażeniom czynnikami chorobotwórczymi

            - przestrzega zaleceń lekarza podczas leczenia infekcji

             

            - odróżnia osobnika chorego od nosiciela

            - wymienia czynniki wywołujące choroby zakaźne i pasożytnicze

            - podaje przykłady chorób wywołanych przez czynniki zakaźne i pasożytnicze

            - charakteryzuje drogi rozprzestrzeniania się czynników chorobotwórczych

             

            - uzasadnia konieczność zapoznania się z treścią ulotki informacyjnej przed zastosowaniem leku

            - przedstawia zasady, których należy przestrzegać podczas zażywania leków

            - przygotowuje metaplan dotyczący problemu zakażeń chorobami pasożytniczymi i zakaźnymi

             

             

             

             

            - przedstawia drogi zakażania się HIV, HBV, HCV, HPV oraz podaje zasady profilaktyki chorób wywołanych przez te wirusy

             

             

            2. Choroby cywilizacyj-

            ne

            - podaje przykłady chorób cywilizacyjnych

            - wymienia przykłady chorób społecznych

            - wymienia rodzaje czynników środowiskowych przyczyniających się do rozwoju chorób nowotworowych

            - podaje kryteria wyróżnienia chorób cywilizacyjnych i społecznych

            - konstruuje i uzupełnia tabelę zawierającą wybrane choroby cywilizacyjne, ich przyczyny i sposoby zapobiegania

            - wykazuje związek między trybem życia a zachorowalnością na choroby nowotworowe

            - opracowuje zasady postępowania dotyczące unikania potencjalnych czynników rakotwórczych

             

            - uzasadnia związek między trybem życia a zakaźne i pasożytnicze na choroby nowotworowe

            - wskazuje różnice między nowotworami łagodnymi a złośliwymi

            - dokonuje analizy potencjalnych czynników rakotwórczych obecnych w środowisku człowieka

            - opracowuje listę okresowych badań kontrolnych, które należy systematycznie przeprowadzać

            - objaśnia sposoby walki z nowotworami

            - uzasadnia znaczenie badań mammograficznych i cytologicznych w profilaktyce nowotworów piersi i szyjki macicy

            - przewiduje indywidualne i społeczne skutki chorób cywilizacyjnych oraz społecznych

            - szacuje koszty indywidualne i społeczne palacza chorego na raka płuc

             

             

            3. Przyczyny i skutki uzależnienia

            - podaje przykłady chemicznych środków uzależniających

            - wymienia konsekwencje przyjmowania substancji uzależniających (fizyczne i psychiczne)

            - wymienia skutki uzależnień od substancji chemicznych (nikotynizm, narkomania, alkoholizm)

            - odróżnia konsekwencje psychiczne uzależnień od konsekwencji fizycznych

            - określa moment, w którym młodzi ludzie najczęściej sięgają po środki uzależniające

            - wykonuje plakat lub ulotkę na temat przyczyn i skutków uzależnień od substancji chemicznych lub nowych technologii

            - opracowuje zasady postępowania w sytuacjach sprzyjających powstawaniu uzależnień (postawa asertywna)

            - objaśnia mechanizm powstawania uzależnienia

            - uzasadnia, że każda forma uzależnienia jest szkodliwa

            - rozpoznaje objawy uzależnienia u siebie i u innych

            -omawia wpływ alkoholu na organizm człowieka

            - uzasadnia związek palenia tytoniu z chorobami różnych narządów

            - wymienia przyczyny łatwego popadania w lekomanię

            - przygotowuje metaplan dotyczący chorób cywilizacyjnych

             

             

             

            - objaśnia wpływ narkotyków na organizm człowieka

            - omawia mechanizm powstawania uzależnień od nowych technologii

            - uzasadnia, dlaczego leczenie uzależnień jest bardzo trudne, a czasem prawie niemożliwe

            - bierze udział w dyskusji dotyczącej przyczyn uzależnień u młodych ludzi

            - przedstawia, na podstawie informacji odnalezionych w różnych źródłach, skutki lekomanii

            - przygotowuje scenariusz dramy uświadamiającej problemy osoby uzależnionej

             

             

            4. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

             

            Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu XII

             

             

             

             

             

                        

             KLASA III GIMNAZJUM

            Dział

            nauczania

            Numer

            i temat lekcji

            Wymagania konieczne

            (ocena dopuszczająca)

            Wymagania podstawowe

            (ocena dostateczna)

            Wymagania rozszerzające

            (ocena dobra)

            Wymagania dopełniające

            (ocena bardzo dobra)

            Wymagania wykraczające

            (ocena celująca)

            1

            2

            3

            4

            5

            6

            7

            I.   Podstawy

            genetyki

            1. Podstawowe

            zasady

            dziedziczenia

            cech

            Uczeń:

            •   wyjaśnia terminy: genetyka,

            zmienność, dziedziczność,

            gen, allel, genotyp, fenotyp

            •   podaje przykłady cech

            dominujących i recesywnych

            u człowieka

            •   podaje treść I prawa Mendla

            Uczeń:

            •   omawia badania Mendla

            •   oznacza allele dominujące

            i recesywne oraz zapisuje ich

            kombinacje

            •   objaśnia I prawo Mendla

            •   wykorzystuje treść I prawa

            Mendla do zapisu wszystkich

            możliwych kombinacji alleli

            w gametach

            Uczeń:

            •   konstruuje krzyżówkę

            genetyczną

            •   zapisuje w postaci krzyżówki

            genetycznej doświadczenia

            Mendla

            •   określa stosunki fenotypowe

            w pokoleniach F1 i F2

            Uczeń:

            •   określa stosunki genotypowe

            w pokoleniach F1 i F2

            •   wykonuje krzyżówki

            genetyczne dotyczące

            dziedziczenia cech

            u człowieka

            Uczeń:

            •   dowodzi słuszności II prawa

            Mendla poprzez wykonanie

            odpowiedniej krzyżówki

            genetycznej

            2. Mitoza

            zapewnia

            wzrost

            organizmu

            •   wskazuje miejsce lokalizacji

            materiału genetycznego

            w komórce

            •   rysuje i opisuje chromosom

            •   wymienia rodzaje podziałów

            komórkowych

            •   podaje znaczenie mitozy

            •   wskazuje komórki, w których

              zachodzi mitoza

            •   wskazuje różnice

            w organizacji materiału

            genetycznego w dzielącej

            i niedzielącej się komórce

            •   wyjaśnia terminy kariotyp

            i chromosomy homologiczne

            •   omawia procesy składające

            się na podział komórek

            •   wyjaśnia, co oznacza zapis

            „n” i „2n”

            •   analizuje kariotyp człowieka

            •   uzasadnia konieczność

            podziałów komórkowych

            •   omawia przebieg mitozy

            •   prowadzi obserwacje

            mikroskopowe

            •   rozpoznaje na

            schematycznych rysunkach

            fazy mitozy, wskazując

            istotną cechę dla danej fazy

            •   wskazuje moment replikacji

            w cyklu komórkowym

            •   uzasadnia, dlaczego

            replikacja musi być precyzyjna

            •   przedstawia na

            schematycznym rysunku cykl

            komórkowy

            •   omawia proces interfazy

            •   dowodzi, że nie zawsze

            odbywa się precyzyjny

            podział materiału

            genetycznego, podając

            przykłady komórek

            dzielących się amitotycznie

            3. Mejoza

            zapewnia

            powstawanie

            gamet

            •   wskazuje komórki,

            w których odbywa się

            podział mejotyczny

            •   podaje ilość podziałów

            odbywających się podczas

            mejozy i ich istotę

            •   uzasadnia konieczność

            podziału mejotycznego

            w komórkach macierzystych

            gamet i zarodników

            •   rozpoznaje pierwszy i drugi

            podział mejotyczny

            •   charakteryzuje przebieg

            pierwszego i drugiego

            podziału mejotycznego

            •   wyjaśnia, na czym polega

            rekombinacja materiału

            genetycznego

            •   sporządza tabelę, w której

            porównuje mejozę z mitozą

            •   rozpoznaje na

            schematycznych rysunkach

            poszczególne fazy podziału

            mejotycznego, wskazując

            istotną cechę każdej fazy

            •   wykazuje związek I prawa

            Mendla z podziałem

            mejotycznym komórki

            •   dowodzi znaczenia

            rekombinacji materiału

            genetycznego u organizmów

            rozmnażających się płciowo

            •   podaje przykłady

            organizmów, u których

            odbywa się mejoza

            pregamiczna, postgamiczna

            i pośrednia

            4. Dziedziczenie

            płci

            •   wymienia rodzaje

            chromosomów decydujących

            o płci człowieka

            •   odróżnia autosomy od

            chromosomów płci

            •   wyjaśnia termin

            heterogametyczność męska

            •   przedstawia sposób

            dziedziczenia się cech

            sprzężonych z płcią

            •   wykonuje krzyżówki

            genetyczne dotyczące

            dziedziczenia cech

            sprzężonych z płcią

            •   uzasadnia, dlaczego u kobiet

            jeden z chromosomów

            X ulega dezaktywacji,

            zamieniając się w ciałko

            Barra

             

             

             

             

            •   podaje moment ustalenia płci

            u człowieka

            •   objaśnia, na czym polega

            hemofilia i daltonizm

            •   objaśnia, jak dziedziczy się

            płeć u człowieka, wykonując

            krzyżówkę genetyczną

            •   wyjaśnia, co to znaczy, że

            dana cecha dziedziczy się

            razem z płcią

            •   dowodzi, dlaczego allele

            recesywne zlokalizowane

            w chromosomie X ujawniają

            się częściej u mężczyzn niż

            u kobiet

            •   wyjaśnia, na czym polega

            nosicielstwo allelu

            warunkującego choroby

            •   ustala stosunki fenotypowe

            i genotypowe u potomstwa

            •   podaje przykłady zwierząt,

            u których inaczej niż u ludzi

            dziedziczy się płeć

            5. Budowa i rola

            kwasów

            nukleinowych

            •   objaśnia, czym jest gen pod

            względem chemicznym

            i funkcjonalnym

            •   wymienia elementy

            nukleotydu

            •   podaje rodzaje nukleotydów

            wchodzących w skład DNA

            i RNA

            •   wyjaśnia termin genom

            •   przedstawia budowę

            nukleotydu za pomocą

            schematycznego rysunku

            •   opisuje, korzystając

            z planszy, budowę

            podwójnej helisy DNA

            i pojedynczej nici RNA

            •   wyjaśnia, na czym polega

            reguła komplementarności

            zasad azotowych

            •   przedstawia na modelach

            proces replikacji DNA

            •   uzasadnia konieczność

            procesu replikacji dla

            funkcjonowania komórki

            •   sporządza tabelę, w której

            porównuje budowę DNA

            i RNA

            •   wymienia rodzaje RNA

            i podaje ich funkcje

            •   oblicza zawartość

            procentową poszczególnych

            zasad azotowych w DNA

            na podstawie podanej ilości

            jednej z nich

            •   dowodzi, że znając

            zawartość procentową

            jednej z zasad azotowych

            w RNA, nie da się obliczyć

            zawartości pozostałych

            •   konstruuje model

            przedstawiający strukturę

            przestrzenną podwójnej

            helisy DNA

            6. Od genu

            do cechy

            •   wyjaśnia, w jaki sposób są

            zapisane cechy organizmu

            •   wymienia etapy realizacji

            informacji genetycznej

            •   charakteryzuje kod

            genetyczny

            •   wskazuje miejsce i cel

            transkrypcji

            •   wyjaśnia różnice między

            informacją genetyczną

            a kodem genetycznym

            •   uzasadnia konieczność

            procesu transkrypcji

            w ekspresji genów

            •   przedstawia proces

            transkrypcji, posługując się

            modelami nukleotydów

            •   oblicza, z ilu nukleotydów

            składa się gen kodujący

            białko o określonej liczbie

            aminokwasów

            •   przedstawia proces translacji,

            posługując się modelami

            •   wyjaśnia, z czego wynika

            różnorodność komórek

            mimo jednakowej informacji

            genetycznej

            •   uzasadnia, że dysponując

            zapisem DNA, można

            przewidzieć kolejność

            aminokwasów w białku

            •   dowodzi, że znając kolejność

            aminokwasów w białku, nie

            da się przewidzieć kolejności

            nukleotydów na DNA

            •   posługuje się tabelą kodu

            genetycznego

            7. Zmiany

            w materiale

            genetycznym

            i ich konsekwencje

            •   wyjaśnia termin mutacja

            •   wymienia rodzaje czynników

            mutagennych

            •   podaje przykłady czynników

            mutagennych fizycznych

            i chemicznych

            •   dokonuje podziału mutacji na

            genowe i chromosomowe

            •   podaje kryteria podziału

            mutacji na genowe

            i chromosomowe

            •   podaje przykłady chorób

            będących wynikiem mutacji

            genowych

            •   omawia przyczyny i objawy

            chorób spowodowanych

            mutacjami genowymi

            •   podaje przykłady chorób

            spowodowanych mutacjami

            chromosomowymi

            •   wykonuje krzyżówkę

            genetyczną, wykazując

            prawdopodobieństwo

            wystąpienia choroby

            w przypadku, gdy obydwoje

            rodzice są nosicielami

            •   wskazuje różnice między

            mutacjami genowymi

            a chromosomowymi

            •   omawia przyczyny

            i objawy chorób

            wywołanych mutacjami

            chromosomowymi

            •   rozpoznaje kariotyp

            człowieka z zespołem

            Downa, zespołem Turnera

            i zespołem Klinefeltera

            •   wykazuje związek między

            wiekiem matki a urodzeniem

            dziecka z zespołem Downa,

            przedstawiając tę zależność

            na wykresie

            •   modeluje sytuację,

            w której mogło dojść

            do nieprawidłowego

            rozdzielenia chromosomów

            podczas anafazy mejozy

            •   podaje przykład choroby

            wynikającej z uszkodzenia

            struktury chromosomu

             

             

             

            1

            2

            3

            4

            5

            6

            7

             

            8. Cechy

            organizmu –

            wynik współ-

            działania

            genów

            i środowiska

            •   wyjaśnia termin zmienność

            organizmów

            •   wymienia rodzaje zmienności

            •   omawia przykłady wpływu

            środowiska na fenotyp

            •   odróżnia zmienność

            dziedziczną od zmienności

            niedziedzicznej

            •   uzasadnia, dlaczego

            zmienność środowiskowa

            nie jest zmiennością

            dziedziczną

            •   przedstawia przyczyny

            zmienności dziedzicznej

            •   podaje przykłady zmienności

            dziedzicznej u człowieka

            •   wykonuje krzyżówki

            genetyczne związane

            z dziedziczeniem grup krwi

            i czynnika Rh u człowieka

            •   podaje przykłady cech

            uwarunkowanych genetycznie i będących wynikiem oddziaływania środowiska

            •   ocenia przydatność wiedzy

             o wpływie czynników

             genetycznych i środowiskowych na cechy

            fenotypowe organizmu dla

            hodowców prowadzących

            selekcję cech użytkowych

            roślin i zwierząt

            •   podaje, jakie genotypy

            rodziców i dziecka prowadzą

            do konfliktu serologicznego

            •   przygotowuje i wygłasza

            referat na temat związku

            genetyki z innymi

            dziedzinami wiedzy

             

            9. Powtórzenie

            i utrwalenie

            wiadomości

            Powtórzenie i utrwalenie wiadomości i umiejętności z działu I

            10. Sprawdzenie

              stopnia

            opanowania

            wiadomości

            i umiejętności

            Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z działu I

            II. Ekologia

            1. Ekologia

            a ochrona

            przyrody

            •   termin ekologia –

            pochodzenie i znaczenie

            •   wymienia miejsca, gdzie

            mogą być prowadzone

            badania ekologiczne

            •   rozróżnia poziomy

            organizacji życia będące

            przedmiotem badań

            ekologicznych

            •   podaje przykłady badań

            prowadzonych w terenie

            i przeprowadzanych

            w laboratoriach

            •   uzasadnia konieczność

            prowadzenia badań

            ekologicznych

            •   wykazuje różnice między

            ekologią a ochroną przyrody

            i ochroną środowiska

            •   wykazuje przekonanie

            o użyteczności edukacji

            ekologicznej w życiu

            codziennym człowieka

            •   wskazuje na przykładach

            związki między ekologią

            a innymi dziedzinami biologii

            2. Organizmy

            i ich

            środowisko

            •   określa rodzaje czynników

            środowiska

            •   porównuje warunki życia

            w wodzie z warunkami życia

            na lądzie

            •   rozróżnia cechy organizmów

            będące przystosowaniem do

            życia w wodzie i na lądzie

            •   podaje przykłady wpływu

            czynników biotycznych

            i abiotycznych na organizmy

            •   ocenia, które z czynników

            mają parametry zmienne,

            a które względnie stałe

            •   wyjaśnia terminy tolerancja

            ekologiczna i zakres tolerancji

            ekologicznej

            •   podaje przykłady

            praktycznego wykorzystania

            wiedzy o tolerancji

            ekologicznej organizmów

            •   dowodzi, że rozmieszczenie

            organizmów na Ziemi

            wynika z różnej tolerancji na

            poszczególne czynniki

            •   objaśnia treść prawa

            minimum Liebiga

            •   interpretuje przebieg

            krzywych tolerancji

            ekologicznej

            •   projektuje i przeprowadza

            obserwację porostów

            w najbliższym otoczeniu

            •   ocenia stan czystości

            powietrza, posługując się

            skalą porostową

            •   wskazuje nisze ekologiczne

            wybranych gatunków

            •   uzasadnia, że nisze

            ekologiczne różnych

            gatunków nigdy nie są

            identyczne

            •   planuje i przeprowadza

            doświadczenie służące

            określeniu optymalnych

            wartości wybranych

            czynników środowiska na

            wzrost i rozwój danej rośliny

            •   analizuje i ocenia stan

            czystości wody na podstawie

            składu gatunkowego

            żyjących w niej organizmów

             

             

            3. Charakterys-

            tyka

            populacji

            •   wyjaśnia termin populacja

            •   podaje przykłady populacji

            z różnych środowisk

            •   planuje i przeprowadza

            obserwacje populacji

            różnych gatunków w terenie

            •   określa strukturę

            przestrzenną wybranego

            gatunku rośliny

            •   przedstawia rozmieszczenie

            osobników na danym terenie

            w sposób graficzny

            •   wskazuje czynniki biotyczne

            i abiotyczne mające wpływ

            na liczebność i zagęszczenie

            badanej populacji

            •   określa liczebność

            i zagęszczenie populacji na

            określonym terenie

            •   analizuje mechanizmy

            regulujące liczebność

            populacji

            •   omawia konsekwencje

            konkurencji

            wewnątrzgatunkowej

            dla funkcjonowania

            danych populacji

            •   analizuje dane statystyczne

            dotyczące zmian liczebności

            populacji ludzkiej

            w przeciągu ostatnich

            kilkudziesięciu lat

            4. Niean-

            tagonistyczne

            oddziaływania

            między-

            gatunkowe

            •   wymienia rodzaje

            oddziaływań

            nieantagonistycznych

            •   podaje przykłady

            organizmów żyjących

            w symbiozie

            •   wykazuje na dowolnym

            przykładzie, że symbioza jest

            korzystna dla obu partnerów

            •   charakteryzuje

            przystosowania kwiatów do

            zapylania przez zwierzęta

            •   wskazuje na przykładach

            przystosowania zwierząt do

            zapylania

            •   dowodzi, że komensalizm

            jest oddziaływaniem

            przynoszącym korzyści

            jednemu gatunkowi

            •   uzasadnia na przykładach, że

            mutualizm i protokooperacja

            mają cechy wspólne oraz

            różne

            •   dowodzi, że protokooperacja

             jest symbiozą nieobligatoryjną

            •   podaje przykłady mikoryzy

            jako oddziaływania

            korzystnego dla grzybów

            i roślin

            5. Antago-

            nistyczne

            oddziaływania

            między-

            gatunkowe

            •   odróżnia oddziaływania

            antagonistyczne od

            nieantagonistycznych

            •   wymienia rodzaje

            oddziaływań

            antagonistycznych

            •   przedstawia czynniki

            warunkujące konkurencję

            •   przedstawia skutki

            konkurencji międzygatunkowej

            •   wymienia sposoby unikania

            konkurencji

            •   przedstawia na dowolnym

            przykładzie wzajemne

            adaptacje pasożyta i żywiciela

            •   charakteryzuje na dowolnym

            przykładzie przystosowania

            drapieżnika do drapieżnictwa

            i jego ofiary do obrony

            •   uzasadnia tezę, że zjadający

            i zjadani regulują wzajemnie

            swoją liczebność

            •   opisuje przystosowania

            pasożytów do obranej

            strategii życiowej

            •   planuje i przeprowadza

            doświadczenie badające

            oddziaływania allelopatyczne

            między roślinami

            •   wykazuje na odpowiednich

            przykładach, że rośliny mają

            mechanizmy obronne przed

            zgryzaniem

            •   przedstawia na przykładach

            adaptacje ssaków

            roślinożernych do

            odżywiania się pokarmem

            roślinnym

            •   wskazuje przykłady

            praktycznego zastosowania

            wiedzy o oddziaływaniach

            allelopatycznych między

            roślinami

            6. Zależności

            pokarmowe

            w eko-

            systemie

            •   wymienia elementy

            składowe ekosystemu

            •   wskazuje ogniwa w łańcuchu

            pokarmowym

            •   tworzy łańcuch pokarmowy

            z danych organizmów

            •   wykazuje ścisły związek

            między ożywioną częścią

            ekosystemu a jego biotopem

            •   charakteryzuje rolę

            producentów, konsumentów

            i destruentów w ekosystemie

            •   wskazuje różnice między

            łańcuchami spasania

            a łańcuchami detrytusowymi

            •   tworzy sieć pokarmową

            z podanych organizmów

            •   dostrzega, że jeden

            organizm może należeć do

            kilku poziomów troficznych

            •   porównuje biocenozę pola

            uprawnego z biocenozą lasu

            pod kątem ich trwałości

            i zachowania równowagi

            biocenotycznej

            •   planuje, przeprowadza

            i dokumentuje

            doświadczenie badające

            działalność destruentów

            •   modeluje sytuację, gdy

            jeden z organizmów sieci

            pokarmowej zostanie

            wyeliminowany

            •   dowodzi, że trwałość

            ekosystemu zależy od jego

            różnorodności gatunkowej

            •   przygotowuje prezentację

            na temat funkcjonowania

            dowolnego ekosystemu

            wodnego

             

             

             

            1

            2

            3

            4

            5

            6

            7

             

            7. Funkcjono-

            wanie

            ekosystemu

            •   charakteryzuje strukturę

            wybranego ekosystemu,

            posługując się piramidą

            troficzną

            •   wyjaśnia, co dzieje się

            z materią, a co – z energią

            w ekosystemie

            •   opisuje rolę producentów,

            konsumentów i destruentów

            w obiegu materii oraz

            przepływie energii przez

            ekosystem

            •   analizuje cykl

            biogeochemiczny węgla

            •   ilustruje schematycznie

            krążenie materii i przepływ

            energii w ekosystemach

            •   uzasadnia, jak ważny jest

            dopływ energii słonecznej do

            ekosystemów

            •   udowadnia, że

            ekosystem jest układem

            samowystarczalnym

            •   modeluje cykl

            biogeochemiczny azotu

            •   przygotowuje i wygłasza

            referat na temat sukcesji

            ekologicznej jeziora

            •   dostrzega przejawy sukcesji

            ekologicznej w najbliższym

            otoczeniu

            8. Wpływ

            człowieka na

            funkcjono-

            wanie

            ekosystemu

            •   podaje kryteria podziału

            zasobów naturalnych

            •   wymienia przykłady

            zasobów odnawialnych

            i nieodnawialnych

            •   przedstawia skutki

            eksploatacji zasobów

            nieodnawialnych

            •   wskazuje zmiany zachodzące

            w środowisku na skutek

            intensyfikacji produkcji rolnej

            •   wykazuje związek między

            intensywną gospodarką

            rolną a wyginięciem wielu

            gatunków

            •   objaśnia, na czym polega

            kumulacja szkodliwych

            związków chemicznych

            w organizmach

            •   omawia mechanizm

            powstawania efektu

            cieplarnianego

            •   przewiduje skutki globalnego

            ocieplenia

            •   wykazuje związek między

            zanieczyszczeniami

            środowiska a nasileniem

            efektu cieplarnianego

            •   analizuje dane statystyczne

            dotyczące przyczyn zmian

            poziomu dwutlenku węgla

            w powietrzu i zmian

            temperatury na Ziemi

            •   podejmuje dyskusję, czy

            globalne ocieplenie to skutek

            działalności człowieka, czy

            proces naturalny

            •   przygotowuje planszę

            graficzną przedstawiającą

            mechanizm powstawania

            kwaśnych opadów

            •   analizuje przyczyny i skutki

            kwaśnych opadów

            9. Gospo-

            darowanie

            energią

            •   wymienia przykłady

            odnawialnych

            i nieodnawialnych źródeł

            energii

            •   wyjaśnia termin

            zrównoważony rozwój

            •   przedstawia propozycje

            racjonalnego

            gospodarowania zasobami

            przyrody zgodnie z zasadą

            zrównoważonego rozwoju

            •   uzasadnia konieczność

            ograniczenia wydobycia

            paliw kopalnych

            •   przedstawia korzyści

            i zagrożenia wynikające

            z budowy elektrowni

            atomowych

            •   uzasadnia konieczność

            korzystania z alternatywnych

            źródeł energii

            •   podejmuje dyskusję na

            temat budowy elektrowni

            jądrowych

            •   opracowuje projekt

            oszczędzania energii

            w domu

            •   opisuje budowę

            i zastosowanie kolektorów

            słonecznych

            10. Ochrona

            wód,

            powietrza

            i gleby

            •   proponuje działania mające

            na celu oszczędzanie energii

            elektrycznej i wody w domu

            •   projektuje i wykonuje plakat

            na temat wykorzystania

            surowców wtórnych

            •   proponuje działania mające

            na celu ograniczenie ilości

            odpadów w gospodarstwie

            domowym

            •   charakteryzuje sposoby

            oczyszczania ścieków

            •   opisuje, na czym polega

            segregacja odpadów

            •   opisuje metody

            bezpiecznego składowania

            odpadów

            •   wyjaśnia korzyści wynikające

            z segregowania odpadów

            •   podejmuje dyskusję na temat

            budowy spalarni śmieci

            •   uzasadnia konieczność

            ochrony odnawialnych

            zasobów przyrody

            •   przygotowuje projekt zasad

            postępowania ze zużytymi

            bateriami, świetlówkami

            i przeterminowanymi lekami

             

             

             

             

            •   analizuje ilość oraz skład

            jakościowy odpadów

            powstających

            w gospodarstwie domowym

            •   aktywnie włącza się

            w oszczędzanie wody

            w domu i w szkole

             

             

             

             

            11. Powtórzenie

            i utrwalenie

            wiadomości

            Powtórzenie i utrwalenie wiadomości i umiejętności z działu II

            12. Sprawdzenie

              stopnia

            opanowania

            wiadomości

            i umiejętności

            Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z działu II

            III. Ewolucjonizm

            1. Karol Darwin

            i jego teoria

            ewolucji

            •   wyjaśnia terminy ewolucja

            i ewolucjonizm

            •   wyjaśnia, co oznacza

            określenie „walka o byt”

            •   uzasadnia, dlaczego

            Darwina nazywa się ojcem

            ewolucjonizmu

            •   odróżnia dobór naturalny

            od doboru sztucznego

            •   przedstawia poglądy na

            ewolucję znane przed

            Darwinem

            •   podaje główne założenia

            teorii ewolucji Darwina

            •   prezentuje przykłady

            potwierdzające działanie

            doboru naturalnego

            •   omawia znaczenie i podaje

            przykłady doboru sztucznego

            •   omawia poglądy na ewolucję

            Lamarcka

            •   uzasadnia, dlaczego obser-

            wacje poczynione przez

            Darwina na wyspach Gala-

            pagos stały się podłożem do

            narodzin teorii ewolucji

            •   wykazuje, że dobór

            naturalny zapewnia

            przetrwanie osobników

            najlepiej przystosowanych

            do środowiska

            •   podaje założenia

            syntetycznej teorii ewolucji

            •   przedstawia w sposób

            graficzny mechanizm izolacji

            przestrzennej populacji

            •   dowodzi, że izolacja

            populacji przyczynia się

            do powstawania nowych

            gatunków

            •   wykazuje, że współczesne

            poglądy na ewolucję są

            kontynuacją i uzupełnieniem

            teorii Darwina

            •   dowodzi, że brak przepływu

            genów pomiędzy dwoma

            grupami organizmów

            świadczy o ich odrębności

            gatunkowej

            •   wyróżnia rodzaje izolacji

            rozrodczej

            •   podaje przykłady izolacji

            rozrodczej

            2. Dowody

            ewolucji

            •   podaje rodzaje dowodów

            ewolucji

            •   rozróżnia pośrednie

            i bezpośrednie dowody

            ewolucji

            •   podaje przykłady dowodów

            bezpośrednich ewolucji

            •   wyjaśnia, dlaczego tylko

            niewielka część wymarłych

            organizmów zachowała się

            w postaci skamieniałości

            •   wykazuje na przykładach,

            że zmiany ewolucyjne

            organizmów mogą się

            odbywać w różnym tempie

            •   uzasadnia, że formy

            przejściowe są szczególnie

            cenionymi dowodami

            bezpośrednimi na ewolucję

            •   zbierając informacje na

            temat form pośrednich,

            korzysta z różnych źródeł

            •   charakteryzuje relikty

            i podaje ich przykłady

            •   odróżnia narządy

             analogiczne

            od homologicznych

            •   dowodzi znaczenia

            prowadzenia

            porównawczych badań

            anatomicznych zwierząt

            •   analizuje podobieństwo

            rozwoju zarodkowego

            kręgowców

            •   dowodzi, że badania

            z zakresu embriologii

            są ważnym dowodem

            pośrednim ewolucji

            •   przygotowuje i wygłasza

            krótki wykład na temat

            dowodów ewolucji z zakresu

            genetyki

             

             

             

             

             

             

            •   uzasadnia, że podobny

            skład chemiczny wszystkich

            organizmów świadczy o ich

            pokrewieństwie

            •   segreguje narządy na

            analogiczne, homologiczne

            i szczątkowe

             

            3. Dzieje życia

            na Ziemi

            •   wyjaśnia termin biogeneza

            •   odczytuje dane z tabeli

            stratygraficznej

            •   analizuje schemat

            przedstawiający zegar

            ewolucji

            •   określa warunki, w jakich

            mogło się narodzić życie na

            Ziemi

            •   wskazuje cechy

            pierwszych organizmów

            jednokomórkowych

            •   objaśnia, jak doszło do

            wytworzenia w komórkach

            jądra, mitochondriów

            i chloroplastów

            •   dowodzi, jak ważnym

            krokiem w ewolucji było

            powstanie organizmów

            wielokomórkowych

            •   przedstawia organizmy

            roślinne i zwierzęce

            charakterystyczne dla danej

            ery

            •   wykazuje, dlaczego

            w momencie pojawienia się

            atmosfery tlenowej ewolucja

            nabrała tempa

            •   konstruuje tabelę

            zawierającą najważniejsze

            wydarzenia z historii życia na

            Ziemi

            •   wyjaśnia, jaki wpływ na

            rozwój życia na Ziemi

            miały wielkie wymierania

            gatunków

            •   przygotowuje i przedstawia

            prezentację na temat

            pojawienia się na lądzie

            pierwszych roślin i zwierząt

            4. Człowiek

            i jego

            ewolucja

            •   podaje pozycję

            systematyczną człowieka

            •   uzasadnia przynależność

            człowieka do

            poszczególnych jednostek

            systematycznych

            •   analizuje cechy budowy

            charakterystyczne dla

            naczelnych

            •   sporządza tabelę, w której

            porównuje człowieka

            z szympansem

            •   wskazuje podobieństwa

            i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi jako wynik procesów ewolucyjnych

            •   wymienia przodków

            człowieka

            •   wskazuje cechy pozwalające

            na wyodrębnienie z rzędu

            naczelnych nadrodziny

            człekokształtnych

            •   charakteryzuje

            poszczególnych przodków

            człowieka

            •   dowodzi, że człowiek

            posiada cechy wyjątkowe dla

            jego gatunku

            •   przedstawia historię rozwoju

            ewolucyjnego człowieka

            •   korzysta z różnych źródeł,

            podając przykłady dowodów

            bezpośrednich na ewolucję

            człowieka

            •   dowodzi, że szczątki

            australopiteka znanego

            jako Lucy są jednym

            z najważniejszych znalezisk

            •   wykonuje schemat drzewa

            rodowego człowieka

            •   uzasadnia, że rasy człowieka

            to przykład zmienności

            w obrębie gatunku

            5. Powtórzenie

            i utrwalenie

            wiadomości

            Powtórzenie i utrwalenie materiału z działu III

            6. Sprawdzenie stopnia

            opanowania

            wiadomości

            i umiejętności

            Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z działu III

Lorem ipsum...