-27

BIOLOGIA KLASA 7

Wymagania edukacyjne z biologii dla klasy 7 szkoły podstawowej oparte
na Programie nauczania biologii Puls życia autorstwa Anny Zdziennickiej

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

I. Biologia jako nauka

1. Biologia jako nauka

Uczeń:

• określa przedmiot badań biologii jako nauki

• podaje przykłady dziedzin biologii

• wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem człowieka

• wymienia źródła wiedzy biologicznej

Uczeń:

• korzysta z poszczególnych źródeł wiedzy

• opisuje cechy organizmów żywych

Uczeń:

• posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas rozwiązywania problemów

• rozróżnia próby kontrolną i badawczą

Uczeń:

• charakteryzuje wybrane dziedziny biologii

• przedstawia metody badań stosowanych w biologii

Uczeń:

• wyszukuje i krytycznie analizuje informacje

z różnych źródeł dotyczące różnych dziedzin biologii

2. Komórkowa budowa organizmów

• wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia

• wymienia elementy budowy komórek: roślinnej, zwierzęcej, grzybowej

i bakteryjnej

• obserwuje preparaty przygotowane przez nauczyciela

• wymienia funkcje poszczególnych struktur komórkowych

• posługuje się mikroskopem

• z pomocą nauczyciela wykonuje proste preparaty mikroskopowe

• z pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem

• odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu

lub na podstawie opisu poszczególne elementy budowy komórki

• samodzielnie wykonuje proste preparaty mikroskopowe

• z niewielką pomocą nauczyciela rysuje obraz widziany pod mikroskopem

• wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki

• porównuje budowę różnych komórek

• omawia budowę i funkcje struktur komórkowych

• analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek

• wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie obserwacji preparatów

• wykonuje preparaty mikroskopowe, ustawia ostrość obrazu

za pomocą śrub:

makro- i mikrometrycznej, samodzielnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem

• wykonuje przestrzenny model komórki z dowolnego materiału

• analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek oraz wykazuje związek ich budowy z pełnioną funkcją

• samodzielnie wykonuje preparaty mikroskopowe

• sprawnie posługuje się mikroskopem

• dokładnie rysuje obraz widziany pod mikroskopem

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

I. Biologia jako nauka

3. Hierarchiczna budowa organizmów. Tkanki zwierzęce

• wskazuje komórkę jako podstawowy element budowy ciała człowieka

• wyjaśnia, czym jest tkanka

• wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych

• wyjaśnia, czym jest narząd

• wymienia układy narządów człowieka

• wymienia rodzaje tkanki łącznej

• określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych

• podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie

• opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów narządów

• charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych

• rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej budowy

• rozpoznaje pod mikroskopem

lub na ilustracji rodzaje tkanek zwierzęcych

• wyjaśnia funkcje poszczególnych układów narządów

• opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej

• charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi

• opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

• przyporządkowuje tkanki do narządów i układów narządów

• analizuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka

• analizuje związek między budową a funkcją poszczególnych tkanek zwierzęcych

• wykazuje zależność między poszczególnymi układami narządów

• tworzy mapę pojęciową ilustrującą hierarchiczną budowę organizmu człowieka

II. Skóra – powłoka organizmu

4. Budowa i funkcje skóry

• wymienia warstwy skóry

• przedstawia podstawowe funkcje skóry

• wymienia wytwory naskórka

• z pomocą nauczyciela omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• omawia funkcje skóry i warstwy podskórnej

• rozpoznaje na ilustracji lub schemacie warstwy skóry

• samodzielnie omawia wykonane doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• wykazuje na konkretnych przykładach związek między budową a funkcjami skóry

• opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka

• z pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• na podstawie opisu wykonuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

• wyszukuje odpowiednie informacje i planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu

5. Higiena i choroby skóry

• wymienia choroby skóry

• podaje przykłady dolegliwości skóry

• omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej

• opisuje stan zdrowej skóry

• wskazuje konieczność dbania o dobry stan skóry

• wymienia przyczyny grzybic skóry

• wskazuje metody zapobiegania grzybicom skóry

• klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń skóry

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

w przypadku oparzeń skóry

• omawia objawy dolegliwości skóry

• wyjaśnia, czym są alergie skórne

• wyjaśnia zależność między ekspozycją skóry na silne nasłonecznienie a rozwojem czerniaka

• uzasadnia konieczność konsultacji lekarskiej

w przypadku pojawienia się zmian na skórze

• ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę

• wyszukuje informacje

o środkach kosmetycznych

z filtrem UV przeznaczonych dla młodzieży

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń skóry

• przygotowuje pytania

i przeprowadza wywiad

z lekarzem lub pielęgniarką na temat chorób skóry oraz profilaktyki czerniaka i grzybicy

• wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat chorób, profilaktyki i pielęgnacji skóry młodzieńczej do projektu edukacyjnego

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

III. Aparat ruchu

6. Aparat ruchu. Budowa szkieletu

• wskazuje części bierną i czynną aparatu ruchu

• podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu

• wskazuje na schemacie, rysunku i modelu szkielet osiowy oraz szkielet obręczy i kończyn

• wyjaśnia sposób działania części biernej i czynnej aparatu ruchu

• wskazuje na związek budowy kości z ich funkcją w organizmie

• rozpoznaje różne kształty kości

• wyjaśnia związek budowy kości z ich funkcjąw organizmie

• klasyfikuje podane kości pod względem kształtów

• na przykładzie własnego organizmu wykazuje związek budowy kości

z ich funkcją

7. Budowa i rola szkieletu osiowego

• wymienia elementy szkieletu osiowego

• wymienia elementy budujące klatkę piersiową

• podaje nazwy odcinków kręgosłupa

• wskazuje na modelu lub ilustracji mózgo- i trzewioczaszkę

• wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową

• wskazuje na schemacie, rysunku i modelu elementy szkieletu osiowego

• wymienia kości budujące szkielet osiowy

• charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego

• wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

• omawia rolę chrząstek

w budowie klatki piersiowej

• porównuje budowę poszczególnych odcinków kręgosłupa

• rozpoznaje elementy budowy mózgoczaszki i trzewioczaszki

• analizuje związek budowy poszczególnych kręgów kręgosłupa z pełnioną przez nie funkcją

• wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa

z pełnioną przez nie funkcją

8. Szkielet kończyn oraz ich obręczy

• wymienia elementy budowy szkieletu kończyn oraz ich obręczy

• wskazuje na modelu lub schemacie kości kończyny górnej i kończyny dolnej

• wymienia rodzaje połączeń kości

• opisuje budowę stawu

• rozpoznaje rodzaje stawów

• odróżnia staw zawiasowy od stawu kulistego

• wymienia kości tworzące obręcze barkową

i miedniczną

• porównuje budowę kończyny górnej i dolnej

• charakteryzuje połączenia kości

• wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny

• wykazuje związek budowy szkieletu kończyn

z funkcjami kończyn górnej i dolnej

• wykazuje związek budowy szkieletu obręczy kończyn z ich funkcjami

• charakteryzuje funkcje kończyn górnej i dolnej oraz wykazuje związek z funkcjonowaniem człowieka w środowisku

9. Kości – elementy składowe szkieletu

• opisuje budowę kości

• omawia cechy fizyczne kości

• wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego

• wymienia składniki chemiczne kości

• omawia na podstawie ilustracji doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

• wykonuje z pomocą nauczyciela doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

• omawia znaczenie składników chemicznych kości

• opisuje rolę szpiku kostnego

• wykonuje przygotowane doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

• demonstruje na przykładzie cechy fizyczne kości

• planuje i samodzielnie wykonuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości

• wyszukuje odpowiednie informacje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące wytrzymałość kości

na złamanie

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

III. Aparat ruchu

10. Budowa

i znaczenie mięśni

• wymienia rodzaje tkanki mięśniowej

• wskazuje położenie tkanek mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej szkieletowej

• określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych

• opisuje cechy tkanki mięśniowej

• z pomocą nauczyciela wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe

• rozpoznaje mięśnie szkieletowe wskazane na ilustracji

• opisuje czynności mięśni wskazanych na schemacie

• wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni

• omawia warunki prawidłowej pracy mięśni

• określa warunkiprawidłowej pracy mięśni

• charakteryzuje budowę i funkcje mięśni gładkich

i poprzecznie prążkowanych

• przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka

• na przykładzie własnego organizmu analizuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w wykonywaniu ruchów

11. Higiena i choroby aparatu ruchu

• wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa

• opisuje przyczyny powstawania wad postawy

• wymienia choroby aparatu ruchu

• wskazuje ślad stopy z płaskostopiem

• omawia przedstawione

na ilustracji wady podstawy

• rozpoznaje przedstawione na ilustracji wady postawy

• opisuje urazy kończyn

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

w przypadku urazów kończyn

• omawia przyczyny chorób aparatu ruchu

• omawia wady budowy stóp

• rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa

• wyjaśnia przyczyny powstawania wad postawy

• charakteryzuje zmiany zachodzące wraz z wiekiem w układzie kostnym

• określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała

• wyjaśnia przyczyny i skutki osteoporozy

• wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu

• wyjaśnia konieczność stosowania rehabilitacji po przebytych urazach

• planuje i demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy

w przypadku urazów kończyn

• analizuje przyczyny urazów ścięgien

• przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała

• wyszukuje i prezentuje ćwiczenia zapobiegające deformacjom kręgosłupa

• wyszukuje i prezentuje ćwiczenia rehabilitacyjne likwidujące płaskostopie

• uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych

dla prawidłowego funkcjonowania aparatu ruchu

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

IV. Układ pokarmowy

12. Pokarm – budulec i źródło energii

• wymienia podstawowe składniki odżywcze

• wymienia produkty spożywcze zawierające białko

• podaje przykładypokarmów, które są źródłem węglowodanów

• wymienia pokarmy zawierające tłuszcze

• omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia wykrywającego obecność tłuszczów i skrobi

w wybranych produktach spożywczych

• klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne

• określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek

• wskazuje rolę tłuszczów w organizmie

• samodzielnie omawia przebieg doświadczenia wykrywającego obecność tłuszczów i skrobi

w wybranych produktach spożywczych

• wyjaśnia znaczenie składników odżywczych dla organizmu

• określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego

• uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców

i warzyw

• porównuje pokarmy pełnowartościowe

i niepełnowartościowe

• analizuje etykiety produktów spożywczych pod kątem zawartości różnych składników odżywczych

• przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi

w wybranych produktach spożywczych

• ilustruje na przykładach źródła składników odżywczych i wyjaśnia ich znaczenie dla organizmu

• wyjaśnia związek między spożywaniem produktów białkowych a prawidłowym wzrostem ciała

• omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie

• porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów

• wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów

• samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych

• planuje i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność tłuszczów i skrobi w wybranych produktach spożywczych

• analizuje zależność między rodzajami spożywanych pokarmów a funkcjonowaniem organizmu

13. Witaminy, sole mineralne, woda

• wymienia przykłady witamin rozpuszczalnych w wodzie

i w tłuszczach

• podaje przykład jednej awitaminozy

• wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów

• podaje rolę dwóch wybranych makroelementów

w organizmie człowieka

• wymienia po trzy makroelementy

i mikroelementy

• omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C

• wymienia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach

• wymienia skutki niedoboru witamin

• wskazuje rolę wody w organizmie

• omawia znaczenie makroelementów i mikroelementów

w organizmie człowieka

• omawia na schemacie przebieg doświadczenia dotyczącego wykrywania witaminy C

• charakteryzuje rodzaje witamin

• przedstawia rolę i skutki niedoboru witamin: A, C, B6, B12, B9,D

• przedstawia rolę i skutki

niedoboru składników mineralnych: Mg, Fe, Ca

• określa skutki niewłaściwej suplementacji witamin

i składników mineralnych

• na przygotowanym sprzęcie i z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące wykrywania witaminy C

• analizuje skutki niedoboru witamin, makroelementów i mikroelementów

w organizmie

• przewiduje skutki niedoboru wody w organizmie

• samodzielnie wykonuje doświadczenie dotyczące witaminy C

• wyszukuje informacje dotyczące roli błonnika w prawidłowym

funkcjonowaniu przewodu pokarmowego

• wyszukuje odpowiednie informacje, planuje

i wykonuje doświadczenie dotyczące witaminy C

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

IV. Układ pokarmowy

14. Budowa i rola układu pokarmowego

• wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów

• wymienia rodzaje zębów u człowieka

• wymienia odcinki przewodu pokarmowego człowieka

• omawia z pomocą nauczyciela przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów

• wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu

• rozpoznaje wątrobę

i trzustkę na schemacie

• lokalizuje położenie wątroby i trzustki we własnym ciele

• samodzielnie omawia przebieg doświadczenia badającego wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• rozpoznaje poszczególne rodzaje zębów człowieka

• wykazuje rolę zębów

w mechanicznej obróbce pokarmu

• omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego

• lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego i wskazuje odpowiednie miejsca

na powierzchni swojego ciała

• charakteryzuje funkcje wątroby i trzustki

• przeprowadza z pomocą nauczyciela doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie

na trawienie skrobi

• omawia znaczenie procesu trawienia

• opisuje etapy trawienia pokarmów

w poszczególnych odcinkach przewodu pokarmowego

• analizuje miejsca wchłaniania strawionego pokarmu

i wody

• samodzielnie przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• wyszukuje odpowiednie informacje, planuje

i przeprowadza doświadczenie badające wpływ substancji zawartych w ślinie na trawienie skrobi

• uzasadnia konieczność stosowania zróżnicowanej diety dostosowanej

do potrzeb organizmu

• uzasadnia konieczność dbałości o zęby

15. Higiena i choroby układu pokarmowego

• określa zasady zdrowego żywienia

• wymienia przykłady chorób układu pokarmowego

• wymienia zasady profilaktyki chorób układu pokarmowego

• według podanego wzoru oblicza indeks masy ciała

• wymienia przyczyny próchnicy zębów

• wskazuje grupy pokarmów w piramidzie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej

• wskazuje na zależność diety od zmiennych warunków zewnętrznych

• układa jadłospis w zależności od zmiennych warunków zewnętrznych

• wymienia choroby układu pokarmowego

• analizuje indeks masy ciała swój i kolegów, wykazuje prawidłowości i odchylenia od normy

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy

w przypadku zakrztuszenia

• wyjaśnia znaczenie pojęcia wartość energetyczna pokarmu

• wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które

ją warunkują

• przewiduje skutki złego odżywiania się

• wykazuje, że WZW A,

WZW B i WZW C

są chorobami związanymi z higieną układu pokarmowego

• omawia zasady profilaktyki choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zatrucia pokarmowego i raka jelita grubego

• analizuje indeks masy ciała w zależności od stosowanej diety

• wykazuje zależność między higieną odżywiania się a chorobami układu pokarmowego

• demonstruje czynności udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia

• wskazuje zasady profilaktyki próchnicy zębów

• wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę

zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku)

• układa odpowiednią dietę dla uczniów z nadwagą

i niedowagą

• przygotowuje i prezentuje wystąpienie w dowolnej formie na temat chorób związanych z zaburzeniami łaknienia i przemiany materii

• uzasadnia koniecznośćbadań przesiewowych w celu wykrywania wczesnych stadiów raka jelita grubego

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

V. Układ krążenia

16. Budowa i funkcje krwi

• podaje nazwy elementów morfotycznych krwi

• wymienia grupy krwi

• wymienia składniki biorące udział w krzepnięciu krwi

• omawia funkcje krwi

• wymienia grupy krwi i wyjaśnia, co stanowi

podstawę ich wyodrębnienia

• wyjaśnia, co to jest konflikt serologiczny

• omawia znaczenie krwi

• charakteryzuje elementy morfotyczne krwi

• omawia rolę hemoglobiny

• przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa

• przewiduje skutki konfliktu serologicznego

• omawia zasady transfuzji krwi

• wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi

• rozpoznaje elementy morfotyczne krwi

na podstawie obserwacji mikroskopowej

• uzasadnia potrzebę wykonywania badań zapobiegających konfliktowi serologicznemu

• analizuje wyniki laboratoryjnego badania krwi

17. Krwiobiegi

• wymienia narządy układu krwionośnego

• z pomocą nauczyciela omawia na podstawie ilustracji mały i duży obieg krwi

• omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego

• porównuje budowę i funkcje żył, tętnic oraz naczyń włosowatych

• opisuje funkcje zastawek żylnych

• porównuje krwiobiegi mały i duży

• opisuje drogę krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu

• rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne

na ilustracji

• wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych

z pełnionymi

przez nie funkcjami

• analizuje związek przepływu krwi w naczyniach

z wymianą gazową

18. Budowa

i działanie serca

• lokalizuje położenie serca we własnym ciele

• wymienia elementy budowy serca

• podaje prawidłową wartość pulsu i ciśnienia zdrowego człowieka

• rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie (ilustracji z podręcznika)

• wyjaśnia, czym jest puls

• opisuje mechanizm pracy serca

• omawia fazy cyklu pracy serca

• mierzy koledze puls

• wyjaśnia różnicę między ciśnieniem skurczowym

a ciśnieniem rozkurczowym krwi

• wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca

• porównuje wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi

• omawia doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi

• planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na zmiany tętna i ciśnienia krwi

19. Higiena i choroby układu krwionośnego

• wymienia choroby układu krwionośnego

• omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień

i krwotoków

• wymienia przyczyny chorób układu krwionośnego

• wymienia czynniki wpływające korzystnie

na funkcjonowanie układu krwionośnego

• analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego

• charakteryzuje objawy krwotoku żylnego

i tętniczego

• wyjaśnia, na czym polega białaczka i anemia

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej

i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krwionośnego

• przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego

• demonstruje pierwszą pomoc w wypadku krwotoków

• wyjaśnia znaczenie badań profilaktycznych chorób układu krwionośnego

• wyszukuje i prezentuje

w dowolnej formie materiały edukacyjne oświaty zdrowotnej na temat chorób społecznych: miażdżycy, nadciśnienia tętniczego

i zawałów serca

20. Układ limfatyczny

• wymienia cechy układu limfatycznego

• wymienia narządy układu limfatycznego

• opisuje budowę układu limfatycznego

• omawia rolę węzłów chłonnych

• opisuje rolę układu limfatycznego

• rozpoznaje na ilustracji lub schemacie narządy układu limfatycznego

• porównuje układ limfatyczny z układem krwionośnym

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

V. Układ krążenia

21. Budowa

i funkcjonowanie układu odpornościowego

• wymienia elementy układu odpornościowego

• wymienia rodzaje odporności

• przedstawia różnice między surowicą a szczepionką

• wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą, czynną i bierną, naturalną i sztuczną

• definiuje szczepionkę

i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność nabytą

• omawia rolę elementów układu odpornościowego

• charakteryzuje rodzaje odporności

• określa zasadę działania szczepionki i surowicy

• wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej

• opisuje rodzaje leukocytów

• odróżnia działanie szczepionki od działania surowicy

• analizuje wykaz szczepień

w swojej książeczce zdrowia

• ocenia znaczenie szczepień

22. Zaburzenia funkcjo- nowania układu odpornościowego

• wymienia czynniki mogące wywołać alergie

• opisuje objawy alergii

• określa przyczynę choroby AIDS

• wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów

• podaje przykładynarządów, które można przeszczepiać

• wyjaśnia sposób zakażenia HIV

• wskazuje drogi zakażenia się HIV

• wskazuje zasady profilaktyki AIDS

• uzasadnia, że alergia jest związana z nadwrażliwością układu odpornościowego

• ilustruje przykładami znaczenie transplantologii

• przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów po śmierci

VI. Układ oddechowy

23. Budowa i rola układu oddechowego

• wymienia odcinki układu oddechowego

• rozpoznaje na ilustracji narządy układu oddechowego

• omawia funkcje elementów układu oddechowego

• opisuje rolę nagłośni

• na podstawie własnego organizmu przedstawia mechanizm wentylacji płuc

• wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej

• wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi funkcjami

• odróżnia głośnię i nagłośnię

• demonstruje mechanizm modulacji głosu

• definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej

• wykazuje związek między budową a funkcją płuc

• wykonuje z dowolnych materiałów model układu oddechowego

• wyszukuje odpowiednie metody i bada pojemność własnych płuc

24. Mechanizm wymiany gazowej

• wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji płuc

• demonstruje na sobie mechanizm wdechu

i wydechu

• z pomocą nauczyciela omawia doświadczenie wykrywające obecność CO2w wydychanym powietrzu

• wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i wydechu

• przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych

• omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym

• oblicza liczbę wdechów

i wydechów przed wysiłkiem fizycznym i po nim

• z pomocą nauczyciela przeprowadza doświadczenie wykrywające obecnośćCO2

w wydychanym powietrzu

• wyróżnia procesy wentylacji płuc i oddychania komórkowego

• opisuje dyfuzję O2 i CO2zachodzącą w pęcherzykach płucnych

• wyjaśnia zależność między liczbą oddechów a wysiłkiem fizycznym

• na przygotowanym sprzęcie samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykrywające obecnośćCO2

w wydychanym powietrzu

• interpretuje wyniki doświadczenia wykrywającegoCO2

w wydychanym powietrzu

• przedstawia graficznie zawartość gazów

w powietrzu wdychanym i wydychanym

• analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach

• omawia obserwację dotyczącą wpływu wysiłku fizycznego na częstość oddechów

• samodzielnie przygotowuje zestaw laboratoryjny

i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2

w wydychanym powietrzu

• planuje i wykonuje obserwację wpływu wysiłku fizycznego na częstość oddechów

• wyszukuje odpowiednie informacje, planuje

i samodzielnie przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność CO2

w wydychanym powietrzu

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

VI. Układ oddechowy

25. Oddychanie komórkowe

• definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania komórkowego

• wskazuje ATP jako nośnik energii

• zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy

• określa znaczenie oddychania komórkowego

• zapisuje za pomocą symboli chemicznych równanie reakcji ilustrujące utlenianie glukozy

• omawia rolę ATP w organizmie

• wyjaśnia sposób magazynowania energii wATP

• opisuje zależność między ilością mitochondriów

a zapotrzebowaniem narządów na energię

26. Higiena i choroby układu oddechowego

• definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu

• wymienia choroby układu oddechowego

• wymienia czynniki wpływające na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

• wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg oddechowych

• określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

• opisuje przyczyny astmy

• omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu

• omawia wpływ zanieczyszczeń pyłowych na prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego

• podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego

• wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką chorób układu oddechowego

• opisuje zasady profilaktyki anginy, gruźlicy i rakapłuc

• rozróżnia czynne i bierne palenie tytoniu

• wykazuje zależność między zanieczyszczeniem środowiska

a zachorowalnością na astmę

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku zatrzymania oddechu

• analizuje wpływ palenia tytoniu na funkcjonowanie układu oddechowego

• wyszukuje w dowolnych źródłach informacje

na temat przyczyn rozwoju raka płuc

• przeprowadza według podanego schematu

i pod opieką nauczyciela badanie zawartości substancji smolistych

w jednym papierosie

• przeprowadza wywiad w przychodni zdrowia na temat profilaktyki chorób płuc

VII. Układ wydalniczy

27. Budowa

i działanie układu wydalniczego

• wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka

• wymienia narządy układu wydalniczego

• wyjaśnia pojęcia wydalanie

i defekacja

• wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii

• wymienia CO2 i mocznik jako zbędne produkty przemiany materii

• porównuje wydalanie i defekację

• omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu

• wskazuje na modelu lub ilustracji miejsce powstawania moczu pierwotnego

• opisuje sposoby wydalania mocznika iCO2

• rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę

• omawia rolę układu wydalniczego

w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

• wykonuje z dowolnego materiału model układu moczowego

• tworzy schemat przemian substancji odżywczych

od zjedzenia do wydalenia

Dział	Temat	Poziom wymagań
Dział	Temat	ocena dopuszczająca	ocena dostateczna	ocena dobra	ocena bardzo dobra	ocena celująca
VII. Układ wydalniczy	28. Higiena i choroby układu wydalniczego	• wymienia zasady higieny układu wydalniczego • wymienia choroby układu wydalniczego	• wskazuje na zakażenia dróg moczowych i kamicę nerkową jako choroby układu wydalniczego • wymienia badaniastosowane w profilaktyce tych chorób • określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę	• omawia przyczyny chorób układu wydalniczego • omawia na ilustracji przebieg dializy • wyjaśnia znaczenie wykonywania badań kontrolnych moczu • wskazuje na konieczność okresowego wykonywania badań kontrolnych moczu	• uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia chorób nerek • ocenia rolę dializy w ratowaniu życia • uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego	• analizuje własne wyniki laboratoryjnego badania moczu i na tej podstawie określa stan zdrowia własnego układu wydalniczego
VIII. Regulacja nerwowo-hormonalna	29. Budowa i funkcjonowanie układu dokrewnego	• wymienia gruczoły dokrewne • wymienia przykłady hormonów • wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych	• klasyfikuje gruczoły na gruczoły wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego • wyjaśnia pojęcie gruczoł dokrewny • wyjaśnia, czym są hormony • podaje przyczyny cukrzycy	• określa cechy hormonów • przyporządkowuje hormony do odpowiednichgruczołów, które je wytwarzają • charakteryzuje działanie insuliny i glukagonu	• przedstawia biologiczną rolę hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny,testosteronu, estrogenów • omawia znaczenie swoistego działania hormonów • wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu	• uzasadnia, że nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować preparatówi leków hormonalnych
	30. Zaburzenia funkcjonowania układu dokrewnego	• wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu	• wyjaśnia pojęcie równowaga hormonalna	• interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów	• uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą	• analizuje i wykazuje różnice między cukrzycą typu 1 i 2
	31. Budowa i rola układu nerwowego	• wymienia funkcje układu nerwowego • wymienia elementy budowy ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego • rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy	• opisuje elementy budowy komórki nerwowej • wskazuje na ilustracji neuronu przebieg impulsu nerwowego • wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy	• opisuje funkcje układu nerwowego • porównuje działanie układów nerwowego i dokrewnego • wykazuje związek budowy komórki nerwowej z jej funkcją • omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego	• wyjaśnia sposób działania synapsy • charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego • porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego układu nerwowego	• ocenia rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w prawidłowym funkcjonowaniu całego organizmu

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

VIII. Regulacja nerwowo-hormonalna

32. Ośrodkowy układ nerwowy

• wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia

• wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu nerwowego

• wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego

na ilustracji

• opisuje budowę rdzenia kręgowego

• objaśnia na ilustracji budowę mózgowia

• określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną

w stosunku do pozostałych części układu nerwowego

• uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku

do pozostałych części układu nerwowego

33. Obwodowy układ nerwowy. Odruchy

• wymienia rodzaje nerwów obwodowych

• podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych

• wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe

• omawia na podstawie ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

• odróżnia odruchy warunkowe

i bezwarunkowe

• wyjaśnia różnicę między odruchem warunkowym a bezwarunkowym

• charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe

• przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym

• przedstawia rolę odruchów warunkowych w procesie uczenia się

• na podstawie rysunku wyjaśnia mechanizm odruchu kolanowego

• dowodzi znaczenia odruchów warunkowych

i bezwarunkowych w życiu człowieka

• demonstruje na koledze odruch kolanowy i wyjaśnia działanie tego odruchu

34. Higiena i choroby układu nerwowego

• wymienia czynniki wywołujące stres

• podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem

• wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem

• wymienia przykłady chorób układu nerwowego

• przyporządkowuje wybranym chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy

• wyjaśnia dodatni

i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu

• opisuje przyczyny nerwic

• rozpoznaje cechy depresji

• wymienia choroby układu nerwowego: padaczkę, autyzm, stwardnienie rozsiane, chorobę Alzheimera

• analizuje przyczyny chorób układu nerwowego

• omawia wpływ snu

na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz

na odporność organizmu

• charakteryzuje objawy depresji, padaczki, autyzmu, stwardnienia rozsianego, choroby Alzheimera

• analizuje związek między prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu

IX. Narządy zmysłów

35. Budowa i działanie narządu wzroku

• omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka

• rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny oka i gałkę oczną

• wymienia elementy wchodzące w skład aparatu ochronnego oka

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka

• opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka

• wyjaśnia pojęcie akomodacja oka

• omawia znaczenie adaptacji oka

• omawia funkcje elementów budowy oka

• określa funkcję aparatu ochronnego oka

• wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami

• opisuje drogę światła w oku

• wskazuje lokalizację receptorów wzroku

• ilustruje w formie prostego rysunku drogę światła w oku i powstawanie obrazu

na siatkówce

• omawia powstawanie obrazu na siatkówce

• planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące reakcję tęczówki na światło o różnym natężeniu

• ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła

w oku i powstawanie obrazu na siatkówce oraz wyjaśnia rolę soczewki w tym procesie

• przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność tarczy nerwu wzrokowego w oku

• ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła

w oku oraz z użyciem odpowiedniej terminologii tłumaczy powstawanie

i odbieranie wrażeń wzrokowych

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

IX. Narządy zmysłów

36. Ucho – narząd słuchu

i równowagi

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha

• wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne

• wskazuje na ilustracji położenie narządu równowagi

• wymienia funkcje poszczególnych elementów ucha

• charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha

• omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego

• wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków

• wskazuje lokalizację receptorów słuchu

i równowagi w uchu

• wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi

• analizuje przebieg bodźca słuchowego, uwzględniając przetwarzanie fal dźwiękowych na impulsy nerwowe

37. Higiena oka i ucha

• wymienia wady wzroku

• omawia zasady higieny oczu

• wymienia choroby oczu i uszu

• rozpoznaje na ilustracji krótkowzroczność

i dalekowzroczność

• definiuje hałas jako czynnik powodujący głuchotę

• omawia przyczyny powstawania wad wzroku

• charakteryzuje wady wzroku

• wyjaśnia, na czym polega daltonizm i astygmatyzm

• charakteryzuje chorobyoczu

• omawia sposób korygowania wad wzroku

• rozróżnia rodzaje soczewek korygujących wady wzroku

• analizuje, w jaki sposób nadmierny hałas może spowodować uszkodzenie słuchu

• wyszukuje informacje na temat źródeł hałasu w swoim miejscu zamieszkania

• analizuje źródła hałasu w najbliższym otoczeniu

i wskazuje na sposoby jego ograniczenia

38. Zmysły powonienia, smaku i dotyku

• przedstawia rolę zmysłów powonienia, smakui dotyku

• wskazuje rozmieszczenie receptorów powonienia, smaku i dotyku

• wymienia podstawowe smaki

• wymienia bodźce odbierane przez receptory skóry

• omawia rolę węchu w ocenie pokarmów

• wymienia rodzaje kubków smakowych

• omawia doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych

na języku

• wskazuje położenie kubków smakowych na języku

• z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

• uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku

• analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych

w skórze

• wykonuje na podstawie opisu doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych

na języku

• planuje i wykonuje doświadczenie dotyczące rozmieszczenia kubków smakowych na języku

X. Rozmnażanie i rozwój człowieka

39. Męski układ rozrodczy

• wymienia męskie narządy rozrodcze

• wskazuje na ilustracji męskie narządy rozrodcze

• wymienia męskie cechy płciowe

• omawia budowę plemnika i wykonuje jego schematyczny rysunek

• omawia proces powstawania nasienia

• określa funkcję testosteronu

• wymienia funkcje męskiego układu rozrodczego

• opisuje funkcje poszczególnych elementów męskiego układu rozrodczego

• uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską

• wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami zachodzącymi w ciele mężczyzny

• wyjaśnia wspólną funkcjonalność prącia jako narządu wydalania i narządu rozrodczego

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

X. Rozmnażanie i rozwój człowieka

40. Żeński układ rozrodczy

• wymienia żeńskie narządy rozrodcze

• wskazuje na ilustracji żeńskie narządy rozrodcze

• wymienia żeńskie cechy płciowe

• opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego

• charakteryzuje pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe żeńskie cechy płciowe

• opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych

• wykazuje związek budowy komórki jajowej zpełnioną przez nią funkcją

• analizuje podobieństwa i różnice w budowie

męskich i żeńskich układów narządów: rozrodczego

i wydalniczego

41. Funkcjonowanie żeńskiego układu rozrodczego

• wymienia żeńskie hormony płciowe

• wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego

• wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne

• definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej

• interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego

• omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu miesiączkowego

• analizuje rolę ciałka żółtego

• wyznacza dni płodne i niepłodne u kobiet

w różnych dniach cyklu miesiączkowego

i z różną długością cyklu

42. Rozwój człowieka– od poczęcia do narodzin

• wymienia nazwy błon płodowych

• podaje długość trwania rozwoju płodowego

• wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży

• porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia

• wyjaśnia znaczenie pojęcia

zapłodnienie

• omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych

• podaje czas trwania ciąży

• omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu

• charakteryzuje funkcje błon płodowych

• charakteryzuje okres rozwoju płodowego

• wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży

• charakteryzuje etapy porodu

• analizuje funkcje łożyska

• uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży

• omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej

• wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat rozwoju prenatalnego

43. Rozwój człowieka – od narodzin

do starości

• wymienia etapy życia człowieka

• wymienia rodzaje dojrzałości

• określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników

• opisuje objawy starzenia się organizmu

• wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt

i chłopców

• charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe

• przedstawia cechy

oraz przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka

• analizuje różnice między przekwitaniem a starością

• przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie

• tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania

• tworzy portfolio

ze zdjęciami swojej rodziny, której członkowie znajdują się w różnych okresach rozwoju

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

X. Rozmnażanie i rozwój człowieka

44. Higiena i choroby układu rozrodczego

• wymienia choroby układu rozrodczego

• wymienia choroby przenoszone drogą płciową

• wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

• wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu rozrodczego

• przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia

• wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV

a chorobą AIDS

• wymienia drogi zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV i HPV

• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową

• wyjaśnia konieczność regularnych wizyt

u ginekologa

• przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy

• omawia zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez wirusy: HIV, HBV, HCV i HPV

• porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny

• wymienia ryzykowne zachowania seksualne, które mogą prowadzić do zakażenia HIV

• przewiduje indywidualne

i społeczne skutki zakażenia wirusami: HIV, HBV, HCV

i HPV

• uzasadnia konieczność wykonywania badań kontrolnych jako sposobu wczesnego wykrywania raka piersi, raka szyjki macicy

i raka prostaty

• wyszukuje w różnych źródłach informacje na temat planowanych szczepień przeciwko

wirusowi brodawczaka, który wywołuje raka szyjki macicy

• ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji

XI. Równowaga wewnętrzna organizmu

45. Równowaga wewnętrzna organizmu – homeostaza

• własnymi słowami wyjaśnia, na czym polega homeostaza

• wyjaśnia mechanizm termoregulacji u człowieka

• wskazuje drogi wydalania wodyz organizmu

• wykazuje na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy zależność działania układów pokarmowego

i krwionośnego

• opisuje, jakie układy narządów mają wpływ

na regulację poziomu wody we krwi

• wyjaśnia, na czym polega homeostaza

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania układów: nerwowego, pokarmowego i krwionośnego

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia mechanizm regulacji poziomu glukozy we krwi

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wykazuje zależność działania poszczególnych układów narządów w organizmie człowieka

• na podstawie wcześniej zdobytej wiedzy wyjaśnia, jakie układy narządów biorą udział w mechanizmie regulacji poziomu glukozy we krwi

• analizuje i wykazuje rolę regulacjinerwowo-

-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy

Dział

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

XI. Równowaga wewnętrzna organizmu

46. Choroba – zaburzenie homeostazy

• omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia człowieka

• podaje przykłady trzech chorób zakaźnych wraz z czynnikami, które

je wywołują

• wymienia choroby cywilizacyjne

• wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów

• opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

• podaje przykłady wpływu środowiska na życiei zdrowie człowieka

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego

funkcjonowania organizmu człowieka

• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych

• klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych

• omawia znaczenie szczepień ochronnych

• wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska

• wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym

• charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie człowieka

• przedstawia znaczenie pojęć

zdrowie i choroba

• rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne

• wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób

• podaje kryterium podziału chorób na choroby zakaźne i cywilizacyjne

• podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych

• wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych

• wykazuje wpływ środowiska na zdrowie

• uzasadnia, że antybiotyki

i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniami lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji)

• dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych

• uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi

• uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych

• formułuje argumenty przemawiające za tym,

że nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować ogólnodostępnych leków oraz suplementów

47. Uzależnienia

• podaje przykłady używek

• wymienia skutki zażywania niektórych substancji psychoaktywnych na stan zdrowia

• przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny

i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę)

• opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie

• omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu

• wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień

• wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień

• wykazuje zależność między przyjmowaniem używek

a powstawaniem nałogu

• wskazuje alternatywne zajęcia pomagające uniknąć uzależnień

• wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień

KLASA II GIMNAZJUM

Plan wynikowy

Dział programu nauczania

Numer i temat lekcji

Wymagania konieczne

(ocena dopuszczająca)

Wymagania podstawowe (ocena dostateczna)

Wymagania rozszerzające

(ocena dobra)

Wymagania dopełniające

(ocena bardzo dobra)

Wymagania wykraczające (ocena celująca)

I. Hierarchiczna budowa organizmu człowieka

1. Poziomy organizacji ciała człowieka

Uczeń:

- wyjaśnia terminy: komórka, tkanka

- wymienia rodzaje tkanek

- podaje przykłady narządów

- wymienia układy narządów budujące organizm człowieka

Uczeń:

- prowadzi obserwacje mikroskopowe tkanek

- wykonuje i opisuje rysunki preparatów tkanek oglądanych pod mikroskopem

- wymienia tkanki wchodzące w skład wybranych narządów

- podaje funkcje poszczególnych układów narządów budujących organizm człowieka

Uczeń:

- wykazuje związek budowy tkanek z pełnionymi przez nie funkcjami

- podaje przykłady współpracy między poszczególnymi układami narządów

- wymienia kolejne poziomy organizacji ciała człowieka

- definiuje organizm człowieka jako współpracujące ze sobą układy narządów

Uczeń:

- dowodzi hierarchicznej budowy organizmu człowieka

- wykazuje konieczność współpracy układów narządów budujących organizm

- przygotowuje mapę mentalną dotyczącą hierarchicznej budowy organizmu człowieka

Uczeń:

- wskazuje układy narządów pełniące funkcje nadrzędne w stosunku do innych układów

- wyjaśnia na przykładach, na czym polega nadrzędna rola układu nerwowego i hormonalnego wobec innych układów narządów

2. Stan równowagi środowiska wewnętrzne-go organizmu

- wyjaśnia termin homeostaza

- omawia znaczenie homeostazy dla przetrwania organizmów w środowisku

- podaje przykłady chorób będących wynikiem zaburzeń homeostazy

- wymienia mechanizmy regulujące homeostazę i określa ich rolę w utrzymaniu homeostazy

- podaje wybrane parametry krwi podlegające mechanizmom regulującym (poziom glukozy, zawartość fibrynogenu)

- korzystając ze schematu, wymienia narządy biorące udział w regulacji temperatury ciała człowieka

- odczytuje z wyników badań laboratoryjnych krwi i moczu przykłady parametrów zapewniających prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka

- wskazuje odchylenia od normy parametrów krwi i moczu

- przewiduje skutki odchyleń wybranych parametrów krwi i moczu

- omawia mechanizm termoregulacji

- uzasadnia konieczność współpracy układów narządów w utrzymaniu homeostazy

- omawia szczególną rolę układów: nerwowego, hormonalnego i krwionośnego w utrzymaniu homeostazy

- korzysta z różnych źródeł informacji, aby podać inne niż zamieszczone w podręczniku przykłady stałych parametrów wewnątrzustrojowych

- objaśnia, na czym polega współpraca układów kontrolno-
- koordynujących z układami wykonawczymi

3. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu I

II. Odżywianie

1. Składniki pokarmu

_{- dokonuje podziału składników pokarmowych na organiczne i nieorganiczne}

_{- określa rolę składników pokarmowych w organizmie człowieka}

_{- podaje źródła składników pokarmowych w pokarmach}

_{- podaje skutki niedoboru składników pokarmowych}

- omawia budowę związków organicznych

- wskazuje kryterium podziału białek na pełno- i niepełnowartościowe

- omawia znaczenie tzw. węglowodanów niedostępnych

- projektuje i wypełnia tabelę zawierającą informacje na temat witamin rozpuszczalnych w wodzie i w tłuszczach

- wyjaśnia terminy: pierwiastki biogenne, makroelementy, mikroelementy

- odczytuje z diagramu zawartość pierwiastków w organizmie człowieka

- planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające obecność skrobi w produktach spożywczych

- wyjaśnia termin związki egzogenne i podaje przykłady takich związków

- wymienia pokarmy będące źródłem związków egzogennych

- uzasadnia konieczność spożywania związków egzogennych

- podaje rolę oraz źródła makro- i mikroelementów

- wyciąga wnioski z analizy składu pierwiastkowego organizmu człowieka

- podaje właściwości węgla, z których wynika jego obecność we wszystkich związkach organicznych

- określa, które składniki pokarmów pełnią funkcję budulcową, energetyczną i regulacyjną

- planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące obecność białek, tłuszczów, wody i cukrów prostych w pokarmach

2. Budowa i funkcjono-wanie układu pokarmowe-go

- wymienia i wskazuje na planszy narządy wchodzące w skład układu pokarmowego

- podaje rolę poszczególnych narządów układu pokarmowego

- wskazuje na planszy gruczoły trawienne i podaje ich rolę w trawieniu pokarmów

- wyjaśnia różnice między przemianą fizyczną a chemiczną pobranego pokarmu

- wskazuje miejsca przemian fizycznych i chemicznych pobranego pokarmu

- wykazuje związek budowy narządów układu pokarmowego z pełnionymi przez nie funkcjami

- wyjaśnia, na czym polega enzymatyczny rozkład białek, tłuszczów i cukrów

- przedstawia kolejne etapy trawienia białek, tłuszczów i cukrów oraz wskazuje miejsca tych przemian

- wyjaśnia rolę wątroby i trzustki w procesach trawienia

- analizuje model budowy zęba

- planuje i przeprowadza doświadczenie ilustrujące proces emulgacji tłuszczu

- wyjaśnia, dlaczego wątrobę uważa się za centrum metaboliczne organizmu

- prowadzi obserwacje mikroskopowe błony śluzowej jelita cienkiego

- przygotowuje i prezentuje informacje dowodzące, że trzustka jest narządem dualistycznym

3. Zasady prawidłowe-go żywienia

- wyjaśnia termin dieta podstawowa

- podaje przyczyny i skutki nadwagi oraz niedowagi

- analizuje swoją dietę z ostatniego tygodnia oraz wskazuje jej wady i zalety

- podaje przykłady różnych diet oraz wskazuje ich wady i zalety

- wyjaśnia termin wartość energetyczna pokarmu

- wskazuje czynniki mające wpływ na utrzymanie prawidłowego bilansu energetycznego organizmu

- analizuje piramidę zdrowego żywienia i wyciąga wnioski dotyczące własnego odżywiania się

- oblicza swoje dzienne zapotrzebowanie na energię

- oblicza swoje BMI i na jego podstawie ocenia masę swojego ciała,

- wykazuje związek nieprawidłowego odżywiania się z nadwagą i niedowagą oraz innymi dolegliwościami

- układa dla siebie dzienny jadłospis zgodny z podstawowymi zasadami zrównoważonej diety

- omawia przyczyny i skutki zaburzeń łaknienia (anoreksja i bulimia)

- wyjaśnia, jakie mogą być konsekwencje diety pozbawionej całkowicie białek zwierzęcych

- wyjaśnia, dlaczego należy spożywać błonnik

- przygotowuje prezentację na temat metod obróbki i konserwowania żywności zapewniających zachowanie maksymalnej zawartości witamin

4. Choroby układu pokarmowe-go

- wymienia choroby układu pokarmowego

- wymienia czynniki sprzyjające rozwojowi próchnicy zębów

- podaje sposoby unikania próchnicy zębów

-podaje przyczyny i objawy zatruć pokarmowych

- wykazuje związek między zatruciami pokarmowymi a brakiem zachowania podstawowych zasad higieny

- podaje przykłady bakterii wywołujących zatrucia pokarmowe oraz podaje zasady profilaktyki

- wymienia czynniki mające wpływ na rozwój choroby wrzodowej

- uzasadnia konieczność poddawania się szczepieniom przeciwko WZW

- objaśnia istotę choroby wrzodowej oraz sposób jej zdiagnozowania

- wymienia choroby wywołane przez robaki pasożytnicze (płaskie i obłe)

- wymienia sposoby zakażania się wirusami wywołującymi choroby wątroby

- projektuje i wypełnia tabelę zawierającą informacje na temat chorób wywołanych przez robaki pasożytnicze, ich objawów, sposobów zakażania i profilaktyki

- konstruuje drzewo decyzyjne na temat podejmowania świadomych działań służących zachowaniu układu pokarmowego w dobrej kondycji

- prowadzi obserwacje mikroskopowe larw tasiemców

- omawia cykle rozwojowe wybranych robaków pasożytniczych

5. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu II

III. Oddychanie

1. Budowa i rola układu oddechowe-

- wymienia części układu oddechowego (drogi oddechowe, właściwe narządy wymiany gazowej)

- wskazuje na planszy narządy budujące drogi oddechowe

- podaje funkcje układu oddechowego

- objaśnia, na czym polega oddychanie komórkowe tlenowe

- wykazuje związek między budową narządów tworzących drogi oddechowe a pełnionymi przez nie funkcjami

- charakteryzuje budowę płuc

- wskazuje mięśnie oddechowe i omawia ich rolę

- zapisuje za pomocą słownego równania chemicznego przebieg reakcji oddychania tlenowego

- wskazuje substraty i produkty oddychania tlenowego

- omawia udział krtani w powstawaniu głosu

- wykazuje związek budowy pęcherzyków płucnych z dyfuzją gazów oddechowych

- wyjaśnia rolę opłucnej

- omawia rolę nagłośni oraz zasadę jej działania

- wskazuje lokalizację zatok przynosowych oraz omawia ich rolę

- przeprowadza obserwację mikroskopową pęcherzyków płucnych

- wskazuje tkanki budujące narządy w układzie oddechowym

2. Mechanizm wentylacji płuc

- wyjaśnia termin wentylacja płuc

- podaje liczbę oddechów na minutę

- wymienia czynniki, które mają wpływ na szybkość wentylacji płuc

- wskazuje miejsca wymiany gazowej

- wykonuje pomiary klatki piersiowej podczas wdechu i wydechu

- omawia, na czym polega wymiana gazowa w płucach i tkankach

- wykazuje związek między układem krwionośnym a oddechowym

- analizuje skład powietrza wdychanego i wydychanego

- podaje wartość całkowitej pojemności płuc

- wymienia czynniki mające wpływ na pojemność płuc

- wyjaśnia rolę mięśni oddechowych w procesie wentylacji płuc

- uzasadnia, dlaczego wdech jest aktem czynnym, a wydech – biernym

- omawia udział krwi w transporcie gazów oddechowych

- wskazuje lokalizację ośrodka oddechowego oraz omawia mechanizm jego działania

- wyjaśnia zależność między wymianą gazową a oddychaniem komórkowym

- planuje, przeprowadza i dokumentuje doświadczenie wykazujące obecność dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu

- przedstawia skład powietrza wdychanego i wydychanego w formie diagramu słupkowego

- omawia przyczyny i skutki choroby dekompresyjnej i wysokogórskiej

3. Choroby układu oddechowe-

- wymienia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego

- wymienia choroby bakteryjne, wirusowe, zawodowe i o podłożu alergicznym

- podaje przykłady źródeł zakażania się chorobami układu oddechowego

- wymienia rodzaje zanieczyszczeń powietrza oraz ich wpływ na układ oddechowy

- omawia związek między trybem życia a stanem układu oddechowego

- określa wpływ palenia biernego i czynnego na organizm człowieka

- podaje sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego

- uzasadnia, dlaczego nie należy lekceważyć przeziębienia

- omawia znaczenie badania radiologicznego

- objaśnia znaczenie szczepień w profilaktyce chorób układu oddechowego

- korzysta z różnych źródeł informacji

- konstruuje drzewo decyzyjne na temat „Palić czy nie palić?”

- podejmuje i uzasadnia świadome decyzje dotyczące działań mających na celu zachowanie układu oddechowego w dobrej kondycji

- na podstawie różnych źródeł informacji wyjaśnia znaczenie próby tuberkulinowej i interpretuje jej wyniki

- przygotowuje w formie prezentacji materiały informacyjne przeznaczone dla kilkunastoletniego odbiorcy na temat skutków palenia tytoniu

4. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu III

IV. Krążenie

1. Budowa i funkcjono-wanie układu krwionośne-

- wymienia narządy budujące układ krwionośny

- wymienia rodzaje naczyń krwionośnych oraz podaje ich funkcje

- wskazuje położenie serca, określa jego wielkość i kształt

- wymienia obiegi krwi i podaje ich rolę

- dokonuje pomiaru tętna i ciśnienia tętniczego

- interpretuje wyniki pomiarów tętna i ciśnienia tętniczego

- omawia związek między prawidłową pracą serca a tętnem i ciśnieniem

- omawia związek między budową naczyń krwionośnych a pełnionymi przez nie funkcjami

- wyjaśnia na schemacie przepływ krwi w obiegu małym i dużym

- omawia budowę serca

- wskazuje położenie i rolę zastawek w sercu

- omawia rolę krążenia wieńcowego

- omawia cykl pracy serca

- wskazuje najistotniejsze różnice między krążeniem płucnym a ustrojowym

- rozróżnia na preparacie mikroskopowym tętnicę i żyłę

- wyjaśnia rolę ośrodków automatyzmu pracy serca

- planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące wpływ wysiłku fizycznego na tętno i ciśnienie krwi

- wskazuje badanie EKG jako źródło wiedzy o stanie i pracy serca

- wyjaśnia genezę tonów w pracy serca

- wyjaśnia i wskazuje na planszy drogę, którą musi przebyć glukoza wraz z krwią od jelita cienkiego do mięśnia dwugłowego ramienia

2. Składniki krwi i ich funkcje

- podaje funkcje krwi

- wymienia główne składniki krwi i podaje ich rolę

- wyjaśnia terminy: osocze, surowica, fibrynogen

- uzasadnia, że krew jest tkanką łączną płynną

- rozpoznaje w obrazie mikroskopowym składniki morfotyczne krwi

- wykazuje związek budowy krwinek z pełnionymi przez nie funkcjami

- analizuje i interpretuje wyniki badania krwi

- uzasadnia, że krew jest bezcennym lekiem

- podaje znaczenie banków krwi

- wykazuje pozytywną postawę jako przyszły dawca krwi

- konstruuje i wypełnia tabelę zawierającą informacje na temat erytrocytów, płytek krwi i leukocytów

- omawia, korzystając ze schematu, mechanizm transportu tlenu i dwutlenku węgla przez hemoglobinę

- objaśnia podstawy wyodrębnienia czterech głównych grup krwi i czynnika Rh

- uzasadnia, że transfuzja jest zabiegiem ratującym życie w przypadku znacznej utraty krwi

- przedstawia możliwości przetaczania różnych grup krwi

- przedstawia na schemacie mechanizm krzepnięcia krwi

- uzasadnia przydatność wiedzy o grupach krwi i czynniku Rh w życiu człowieka

- objaśnia istotę konfliktu serologicznego po niewłaściwie przeprowadzonej transfuzji i podczas ciąży

- uzasadnia znaczenie badań parametrów krwi w diagnostyce wielu chorób

- przygotowuje mapę skojarzeń dotyczącą budowy krwi

- wykonuje modele składników morfotycznych krwi

- wyjaśnia, co to jest hematokryt, podaje jego prawidłowe wartości oraz znaczenie w diagnostyce chorób krwi

- omawia istotę i znaczenie badania OB

3. Budowa i funkcjono-wanie układu limfatyczne-go

- wymienia elementy układu limfatycznego

- wskazuje na planszy położenie narządów limfatycznych

- wymienia funkcje układu limfatycznego

- wymienia funkcje narządów limfatycznych

- omawia mechanizm powstawania limfy

- porównuje skład osocza krwi i limfy

- omawia związek między układem limfatycznym a układem krwionośnym

- wskazuje na planszach miejsca połączenia układu limfatycznego z krwionośnym

- podaje podobieństwa i różnice między układem krwionośnym a limfatycznym

- omawia funkcje narządów limfatycznych

- projektuje i uzupełnia tabelę zawierającą informacje na temat budowy, położenia i funkcji poszczególnych narządów limfatycznych

- wykazuje związek budowy narządów limfatycznych z pełnionymi przez nie funkcjami

- charakteryzuje budowę sieci naczyń układu limfatycznego

- uzasadnia, że grasica jest narządem należącym do trzech układów: limfatycznego, odpornościowego i hormonalnego

- udowadnia, na przykładzie limfy płynącej z jelita cienkiego, że limfa nie ma jednakowego składu

4. Choroby układu krążenia

- wymienia czynniki mające wpływ na prawidłowe funkcjonowanie

układu krążenia

- wymienia choroby układu krążenia

- wyjaśnia znaczenie terminu nadciśnienie tętnicze

- charakteryzuje przyczyny, przebieg i skutki chorób układu krążenia

- podejmuje decyzje mające na celu zachowanie układu krążenia w dobrej kondycji

- odróżnia tzw. cholesterol dobry od złego

- uzasadnia zależność między obecnością cholesterolu LDL a miażdżycą

- wymienia inne (niż cholesterol) czynniki zwiększające ryzyko zmian miażdżycowych

- wykazuje związek między trybem życia a stanem układu krążenia

- omawia sposoby leczenia choroby wieńcowej (angioplastyka i by-passy)

- omawia znaczenie koronarografii w diagnostyce chorób serca

- opracowuje zasady postępowania w profilaktyce chorób układu krążenia

- omawia rodzaje krwotoków oraz organizuje pokaz udzielania pierwszej pomocy w takich sytuacjach

5. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu IV

V. Odporność

1. Budowa i funkcjono-wanie układu odporno-ściowego

- wymienia elementy układu odpornościowego

- podaje rodzaje odporności (swoista i nieswoista)

- omawia znaczenie szczepień ochronnych w profilaktyce chorób

- analizuje kalendarz obowiązkowych szczepień

- wyjaśnia termin antygen

- uzasadnia, że elementy układu odpornościowego należą jednocześnie do innych układów narządów

- wymienia mechanizmy zapewniające odporność nieswoistą

- przedstawia kryteria podziału odporności swoistej na czynną i bierną oraz naturalną i sztuczną

- tworzy mapę skojarzeń dotyczącą rodzajów odporności

- omawia mechanizm działania komórek układu odpornościowego (limfocytów i makrofagów)

- dostrzega różnice między działaniem makrofagów i limfocytów B

- przedstawia kolejne linie obrony organizmu zagrożonego wniknięciem antygenu

- omawia związek między budową przeciwciała a jego działaniem

- wyjaśnia znaczenie autoantygenów (HLA) dla organizmu

- wskazuje cechy różniące surowicę odpornościową i szczepionkę

- uzasadnia konieczność współdziałania mechanizmów odporności swoistej i nieswoistej w zwalczaniu antygenów

- przygotowuje i przedstawia informacje na temat szczepień nieobowiązkowych

- przedstawia sytuacje wymagające zastosowania surowicy odpornościowej

2. Zaburzenia czynności układu odporno-

ściowego. Przeszczepy

- podaje przykłady zaburzeń w funkcjonowaniu układu odpornościowego

- wyjaśnia terminy: alergia i alergen

- wyjaśnia znaczenie wykonywania testów alergicznych

- wymienia sposoby zakażenia się HIV

- wyjaśnia termin: choroby z autoagresji

- dokonuje podziału czynników wywołujących niedobory odporności na wrodzone i nabyte

- wykazuje świadomość, że transplantacja może być czasem jedynym i skutecznym zabiegiem ratującym życie

- omawia obowiązujące w Polsce przepisy dotyczące pobierania tkanek i narządów do przeszczepów

- podaje przykłady chorób z autoagresji i ich objawy

- objaśnia mechanizm powstawania alergii

- wyjaśnia, dlaczego organizm biorcy odrzuca przeszczepione tkanki i narządy

- wymienia sposoby postępowania mające na celu zwiększenie szans na przyjęcie przeszczepu

- podejmuje świadomą decyzję o woli oddania tkanek i narządów po swojej śmierci

- opracowuje zalecenia służące zachowaniu układu odpornościowego w dobrej kondycji

- projektuje i wykonuje ulotkę zawierającą najważniejsze informacje na temat zakażenia HIV i choroby AIDS

- przygotowuje i wygłasza referat na temat alergii

3. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu V

VI. Wydalanie

1. Budowa i funkcjono-wanie układu wydalnicze-

- wymienia zbędne i szkodliwe produkty przemiany materii

- wymienia narządy biorące udział w usuwaniu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii

- wymienia narządy układu wydalniczego i wskazuje je na planszy

- wyjaśnia terminy: metabolizm i wydalanie

- wskazuje różnicę między wydalaniem zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii a usuwaniem niestrawionych resztek pokarmowych

- charakteryzuje budowę poszczególnych narządów układu wydalniczego

- wykazuje związek budowy narządów układu wydalniczego z pełnionymi przez nie funkcjami

- omawia budowę i działanie nefronu

- charakteryzuje procesy składające się na powstawanie moczu (filtracja, wchłanianie zwrotne)

- wykazuje, że inne narządy (skóra, płuca) wspomagają układ moczowy w funkcji wydalniczej

- przedstawia graficznie budowę nefronu

- wykazuje związek budowy nefronu z jego czynnościami

- sporządza tabelaryczne zestawienie składników osocza krwi, moczu pierwotnego i ostatecznego

- uzasadnia, że oddawanie moczu jest odruchem bezwarunkowym, kontrolowanym u dorosłych przez mózgowie

- wykazuje rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy

- omawia inne funkcje nerek (wydzielniczą, osmoregulacyjną)

2. Choroby układu wydalnicze-

- podaje przykłady chorób nerek i dróg moczowych

- wymienia najczęstsze przyczyny chorób

układu wydalniczego

- wyjaśnia, dlaczego należy dbać o higienę intymną

- omawia udział układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy

- projektuje i uzupełnia tabelę, w której znajdą się informacje na temat chorób nerek i dróg moczowych, ich przyczyn, głównych objawów i sposobów zapobiegania

- opracowuje zasady postępowania służące zachowaniu układu wydalniczego w dobrej kondycji

- wyjaśnia znaczenie ilościowej i jakościowej analizy moczu w diagnostyce chorób układu wydalniczego

- konstruuje drzewo decyzyjne dotyczące zachowań mających na celu zachowanie układu wydalniczego w dobrej kondycji

- dokonuje analizy wyników badania moczu

- wskazuje

składniki moczu ostatecznego będące objawem stanu chorobowego

- określa sytuację wymagającą dializy

- wyjaśnia, na czym polega zabieg dializy

- porównuje dializę z przeszczepem nerki

- uzasadnia, że przeszczep nerki może być zabiegiem umożliwiającym życie codzienne chorych

3. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu VI

VII. Ochrona

1. Budowa i funkcje skóry

- wymienia warstwy skóry (naskórek, skóra właściwa) oraz warstwę podskórną

- wymienia wytwory naskórka

- wymienia funkcje skóry (ochronna, termoregulacyjna, receptorowa, wydalnicza i wydzielnicza)

- omawia budowę poszczególnych warstw skóry oraz warstwy podskórnej

- wskazuje różnice w rozmieszczeniu gruczołów potowych i łojowych

- omawia budowę i funkcje wytworów naskórka

- wykazuje związek budowy skóry z jej funkcjami

- dowodzi, że odcień skóry i włosów zależy od ilości zawartej w nich melaniny

- prowadzi obserwacje mikroskopowe skóry i jej wytworów

- wyjaśnia, na czym polega udział skóry w procesie termoregulacji

- planuje, przeprowadza i dokumentuje doświadczenia wykazujące rolę skóry w wymianie gazowej oraz w gospodarce wodnej

2. Choroby skóry

- wymienia czynniki zewnętrzne wpływające na stan skóry (temperatura otoczenia, promieniowanie UV)

- wymienia choroby skóry (opryszczka wargowa, grzybice, wszawica, świerzb)

- wymienia skutki oddziaływania na skórę zbyt wysokiej i zbyt niskiej temperatury

- omawia skutki zaburzeń w funkcjonowaniu gruczołów skóry (trądzik i nadmierna potliwość)

- opracowuje zasady postępowania służące zachowaniu skóry w dobrej kondycji

- rozpoznaje zmiany na skórze wymagające konsultacji lekarskiej

- przedstawia znaczenie diagnostyki skórnej

- opracowuje zasady pielęgnacji skóry w okresie dojrzewania

- korzysta z różnych źródeł informacji dotyczących higieny skóry

- wykazuje związek między nadmierną ilością promieni UV a chorobami skóry i układu odpornościowego

- charakteryzuje pasożytnicze choroby skóry

- omawia przyczyny i skutki alergii skórnych

- organizuje pokaz udzielania pierwszej pomocy w przypadku oparzeń i odmrożeń

3. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu VII

VIII. Regulacja nerwowa

1. Podział układu nerwowego. Ośrodkowy układ nerwowy

- wymienia funkcje układu nerwowego

- wskazuje na planszy rodzaje komórek wchodzących w skład tkanki nerwowej (nerwowe i glejowe) i podaje ich rolę

- wymienia i wskazuje na modelu części mózgowia

- określa położenie rdzenia kręgowego

- wymienia narządy unerwiane przez układ somatyczny i przez układ wegetatywny

- dokonuje podziału układu nerwowego pod względem anatomicznym i czynnościowym

- wykazuje związek budowy neuronu z pełnioną funkcją i szybkością przepływu impulsu

- omawia, korzystając z modelu i planszy, budowę poszczególnych części centralnego układu nerwowego

- wykazuje konieczność ochrony centralnego układu nerwowego przed uszkodzeniami

- dokonuje podziału mózgowia pod względem rozwojowym i czynnościowym

- konstruuje tabelę zawierającą informacje na temat roli poszczególnych części mózgowia

- omawia budowę rdzenia kręgowego oraz wymienia ośrodki w nim zlokalizowane

- przedstawia na schematycznym rysunku budowę synapsy i omawia jej działanie

- uzasadnia konieczność występowania antagonizmu czynnościowego między częścią współczulną a przywspółczulną autonomicznego układu nerwowego

- wymienia płaty w korze mózgowej oraz ośrodki w nich zlokalizowane

- wyjaśnia, dlaczego ośrodki kierujące czynnościami wegetatywnymi nie leżą w korze mózgowej

2. Obwodowy układ nerwowy

- wskazuje na planszy i nazywa elementy obwodowego układu nerwowego

- wymienia rodzaje nerwów (czaszkowe i rdzeniowe)

- wymienia rodzaje odruchów (warunkowe i bezwarunkowe)

- podaje przykłady odruchów bezwarunkowych i warunkowych

- omawia budowę nerwu

- objaśnia budowę nerwów czuciowych, ruchowych i mieszanych

- wykazuje związek budowy nerwu z pełnionymi funkcjami

- wyjaśnia termin łuk odruchowy - wymienia elementy łuku odruchowego

- wykonuje schemat łuku odruchowego i wyjaśnia, jaką funkcję pełni każdy jego element

- wskazuje podobieństwa i różnice między odruchem bezwarunkowym a warunkowym

- przedstawia znaczenie odruchów warunkowych w życiu człowieka

- omawia mechanizm powstawania odruchu warunkowego

- planuje, przeprowadza i dokumentuje doświadczenie badające reakcję źrenic na zmianę natężenia światła

- zbiera, a następnie prezentuje informacje na temat badań prowadzonych przez Iwana Pawłowa i innych fizjologów

3. Choroby układu nerwowego

- wymienia choroby układu nerwowego (padaczka, zaburzenia ruchowe, czucia i czynności odruchowych)

- podaje przykłady zaburzeń psychicznych (nerwice, depresja)

- podaje przykłady pozytywnego i negatywnego oddziaływania stresu

- przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem

- podaje przyczyny i objawy chorób ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego

- wykazuje związek między występowaniem chorób ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego a trybem życia

- opracowuje zasady postępowania służące zachowaniu układu nerwowego i psychiki w dobrej kondycji

- w razie potrzeby korzysta z pomocy psychologa i psychiatry

- opracowuje wzorcowy rozkład zajęć gimnazjalisty w ciągu dnia z uwzględnieniem zasad higieny umysłowej

- wykazuje związek zaburzeń psychicznych ze stresem

- wymienia rodzaje stresorów oraz podaje skutki ich oddziaływania na organizm

- uzasadnia, że nerwice i depresje to skutki oddziaływania długotrwałego stresu

- ocenia własną wrażliwość na stres

- dowodzi negatywnych skutków stosowania tzw. pseudometod w pokonywaniu stresu

- wyjaśnia terminy: neurologia i psychiatria

- odróżnia zadania neurologa od zadań psychiatry

- omawia znaczenie diagnostyki w rozpoznawaniu wybranych chorób układu nerwowego

- uzasadnia, że stres jest zaburzeniem homeostazy organizmu

- wykazuje związek układu hormonalnego i układu nerwowego z reakcją organizmu na stres

- zbiera, korzystając z różnych źródeł, informacje na temat środków uzależniających i ich negatywnego wpływu na organizm człowieka oraz przedstawia je w formie referatu

- opracowuje i prezentuje zestaw prostych metod relaksacyjnych redukujących napięcie emocjonalne

4. Budowa i funkcjono-wanie narządu wzroku

- wymienia części narządu wzroku (aparat ochronny, aparat ruchowy i gałka oczna)

- podaje funkcje aparatu ochronnego i aparatu ruchowego gałki ocznej

- przedstawia, korzystając z planszy, drogę światła w oku

- wymienia wady wzroku

- wyróżnia elementy poszczególnych części oka, wskazując je na planszy i modelu oka

- wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami

- wyodrębnia części układu optycznego oka

- objaśnia rolę soczewki w akomodacji oka

- wykonuje schematyczny rysunek przedstawiający powstanie obrazu na siatkówce

- porównuje czopki i pręciki

- wyjaśnia, na czym polega adaptacja oka

- projektuje i uzupełnia tabelę zawierającą informacje o wadach wzroku, ich przyczynach i sposobach korygowania

- uzasadnia konieczność poddawania się okresowym badaniom wzroku

- planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące obecność plamki ślepej na siatkówce

- wyjaśnia, na czym polega widzenie binokularne i jakie ma ono znaczenie dla człowieka

- omawia przyczyny daltonizmu

- przygotowuje, korzystając z różnych źródeł, informacje na temat irydologii

5. Budowa i funkcjono-wanie narządu słuchu i równowagi

- wymienia i wskazuje na modelu części narządu słuchu (ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne)

- określa hałas jako podstawową przyczynę zaburzeń funkcjonowania narządu słuchu

- podaje przykłady dźwięków o różnym natężeniu

- wskazuje na planszy i omawia budowę poszczególnych elementów ucha

- omawia rolę poszczególnych elementów ucha

- omawia związek między budową poszczególnych elementów ucha a pełnionymi przez nie funkcjami

- objaśnia negatywne następstwa działania hałasu na narząd słuchu i cały organizm

- formułuje zalecenia postępowania służącego zachowaniu narządu słuchu w dobrej kondycji

- przedstawia drogę bodźca dźwiękowego od momentu wychwycenia przez ucho fali dźwiękowej do momentu odbioru informacji dźwiękowej

- określa górną granicę częstotliwości i natężenia dźwięku bezpiecznego dla ucha człowieka

- wskazuje położenie narządu równowagi

i omawia jego budowę

- uzasadnia potrzebę wykonywania badań diagnostycznych ucha

- wykazuje związek między budową kanałów półkolistych a utrzymaniem równowagi

- omawia działanie narządu równowagi

- wyjaśnia podłoże choroby lokomocyjnej i podaje przykłady sytuacji ją wywołujących

- porównuje zakres słyszalności ucha człowieka z zakresem słyszalności narządu słuchu u zwierząt

6. Receptory smaku, węchu i dotyku

- wskazuje położenie narządów powonienia, smaku i dotyku

- wymienia podstawowe smaki

- wylicza bodźce odbierane przez skórę

- opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku

- podaje rozmieszczenie kubków smakowych na języku

- omawia budowę, działanie i znaczenie receptorów węchowych

- wymienia receptory skóry

- podaje rozmieszczenie receptorów w skórze

- wyjaśnia, dlaczego zmysł węchu nie chroni w pełni człowieka przed zatruciem substancjami lotnymi

- uzasadnia, że skóra może być uznawana za narząd zmysłu dotyku

- charakteryzuje znaczenie innych receptorów zlokalizowanych w skórze w reakcjach obronnych organizmu na niekorzystne bodźce ze środowiska

- przeprowadza i dokumentuje doświadczenie badające gęstość rozmieszczenia receptorów dotyku w skórze

- projektuje i uzupełnia tabelę, w której porównuje funkcjonowanie receptorów smaku i węchu

- zbiera, a następnie prezentuje informacje na temat smaku umami

- planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące współdziałanie zmysłów smaku i węchu w odbieraniu bodźców chemicznych

7. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu VIII

IX. Regulacja hormonalna

1.Budowa i funkcjono-wanie układu hormonalne-go

- wymienia i wskazuje na planszy najważniejsze gruczoły dokrewne

- wyjaśnia terminy: gruczoł dokrewny i hormon

- omawia budowę najważniejszych gruczołów dokrewnych

- wymienia główne hormony przysadki, tarczycy, przytarczyc, grasicy, trzustki, nadnerczy i gonad

- podaje rolę hormonów w regulacji procesów życiowych i utrzymaniu homeostazy

- określa wpływ adrenaliny na funkcjonowanie organizmu podczas stresu

- porównuje działanie układu nerwowego i układu hormonalnego, wykazując podobieństwa i różnice

- wykazuje łączność między układem nerwowym a hormonalnym

- uzasadnia nadrzędność przysadki mózgowej w stosunku do gruczołów jej podległych

- wykazuje, że trzustka i gonady to gruczoły o podwójnym działaniu

- omawia rolę podwzgórza w regulacji hormonalnej

- charakteryzuje mechanizm antagonistycznego działania hormonów na przykładzie hormonów trzustki

- omawia rolę antagonistycznego działania hormonów w regulacji wydzielania hormonów o przeciwnym działaniu

- schematycznie przedstawia i omawia znaczenie sprzężenia zwrotnego ujemnego w regulacji poziomu wapnia we krwi, uwzględniając antagonistyczne działanie kalcytoniny i parathormonu

2. Zaburzenia funkcjono-

wania układu hormonalne-go

- objaśnia, na czym polega nadczynność i niedoczynność gruczołów dokrewnych

- podaje przykłady chorób będących wynikiem zaburzeń w funkcjonowaniu gruczołów dokrewnych

- uzasadnia konieczność spożywania soli jodowanej

- podaje związek cukrzycy z niedoborem insuliny

- uzasadnia konieczność zachowania odpowiedniej diety przy wybranych chorobach związanych z zaburzeniami w funkcjonowaniu gruczołów dokrewnych

- przedstawia znaczenie badań kontrolnych mających na celu oznaczanie stężenia hormonów

- projektuje i wykonuje tabelę zawierającą przyczyny, objawy i skutki nadczynności oraz niedoczynności wybranych gruczołów dokrewnych

- podaje zasady profilaktyki wybranych chorób wynikających z zaburzeń w pracy układu hormonalnego

- wyjaśnia, dlaczego nie można zażywać środków i leków hormonalnych bez porozumienia z lekarzem

- wykazuje pozytywną i negatywną rolę adrenaliny

- przygotowuje referat lub prezentację na temat zaburzeń hormonalnych u człowieka

3. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu IX

X. Ruch

1. Budowa i funkcjono-wanie układu szkieletowe-go

- wymienia układy narządów tworzące układ ruchu

- uzasadnia, dlaczego szkielet jest bierną częścią układu ruchu, a mięśnie – czynną

- podaje podstawową funkcję szkieletu

- wymienia części szkieletu oraz podaje ich funkcję

- wymienia rodzaje połączeń kości

- wskazuje inne funkcje szkieletu niż miejsce przyczepu dla mięśni szkieletowych

- dokonuje podziału kości ze względu na ich kształt

- rozpoznaje na podstawie opisu wskazane kości i wskazuje je na modelu

- wykazuje związek między kształtem kości a funkcjami pełnionymi przez daną część szkieletu

- omawia budowę stawu

- wyjaśnia, dlaczego w organizmie występują różne połączenia kości (ścisłe, półścisłe)

- omawia budowę kości długiej

- dostrzega i wskazuje różnice między tkanką kostną zbitą a gąbczastą

- wykazuje związek budowy tkanki chrzęstnej z pełnionymi funkcjami

- rozpoznaje tkankę chrzęstną i kostną w obrazie mikroskopowym

- wskazuje na modelu stawy o różnej ruchomości

- podaje nazwy stawów o różnej ruchomości i objaśnia ich działanie

- planuje i przeprowadza doświadczenie wykazujące rolę soli mineralnych w kościach - uzasadnia, że obecność w kościach związków nieorganicznych i organicznych umożliwia im pełnienie wyznaczonych funkcji

- wykonuje modele różnych typów stawów oraz prezentuje sposoby ich działania

2. Części szkieletu

- wyróżnia w szkielecie człowieka część osiową, obręcze i kończyny oraz wskazuje je na modelu

- wymienia części szkieletu osiowego

- wskazuje na modelu trzewioczaszkę i mózgoczaszkę oraz podaje ich funkcje

- wymienia odcinki kręgosłupa

- podaje rolę szkieletu kończyn

- wymienia i wskazuje na modelu kości mózgoczaszki i trzewioczaszki

- opisuje związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami

- omawia budowę klatki piersiowej

- uzasadnia związek budowy klatki piersiowej z pełnionymi przez nią funkcjami

- omawia budowę kręgu

- wymienia funkcje krążków międzykręgowych

- charakteryzuje obręcz jako element łączący kończyny ze szkieletem osiowym

- wymienia i wskazuje na modelu kości kończyn

- wskazuje różnice w budowie kręgów pochodzących z różnych odcinków kręgosłupa oraz wyjaśnia przyczyny tych różnic

- uzasadnia znaczenie naturalnych krzywizn kręgosłupa (lordozy i kifozy)

- omawia budowę obręczy barkowej i miednicznej

- podaje różnice w budowie miednicy kobiet i mężczyzn

- udowadnia, że kończyny mają wspólny plan budowy

- wykonuje mapę skojarzeń dotyczącą części szkieletu, kości wchodzących w ich skład oraz położenia względem siebie

- wykazuje związek między obecnością w kończynach kości długich a pełnionymi przez nie funkcjami

- zbiera i przedstawia informacje na temat różnic w budowie szkieletu kobiet i mężczyzn, które mogą być wykorzystywane przez archeologów i kryminologów

3. Budowa i funkcjono-wanie mięśni szkieleto-

wych

- wyjaśnia termin mięsień szkieletowy

- wymienia funkcje mięśni szkieletowych

- wymienia ważniejsze mięśnie szkieletowe, wskazuje ich położenie i podaje funkcję

- rozpoznaje i wskazuje na planszy określone mięśnie

- dokonuje podziałów mięśni według różnych kryteriów

- podaje przykłady mięśni o działaniu antagonistycznym

- omawia związek między aktywnością fizyczną a utrzymaniem organizmu w dobrej kondycji fizycznej i psychicznej

- wykazuje szkodliwość dopingu

- omawia budowę mięśnia szkieletowego

- wykonuje obserwacje mikroskopowe tkanek mięśniowych

- odróżnia tkankę mięśniową szkieletową od innych tkanek mięśniowych

- wymienia czynniki niezbędne do pracy mięśni (źródła energii i impuls nerwowy) oraz omawia ich znaczenie

- charakteryzuje rodzaje skurczów mięśni

- uzasadnia związek między rozwojem mięśni a aktywnością fizyczną

- omawia konsekwencje przetrenowania

- korzystając z różnych źródeł informacji, przygotowuje i prezentuje informacje na temat środków dopingujących i ich wpływu na organizm człowieka

4. Wady, urazy i choroby układu ruchu

- wymienia czynniki sprzyjające powstawaniu wad postawy

- podaje przykłady urazów mechanicznych (skręcenie i zwichnięcie stawu oraz złamanie kości)

- wymienia główne choroby układu ruchu

- charakteryzuje wskazane choroby układu ruchu, uwzględniając ich przyczyny i leczenie

- wykonuje barwny odcisk stopy i ocenia prawidłowość jej wysklepienia

- opracowuje zasady postępowania służące zachowaniu układu ruchu w dobrej kondycji

- charakteryzuje najczęstsze wady postawy

- wykazuje związek między wadami postawy a własnym postępowaniem

- omawia przyczyny i skutki wskazanych chorób układu ruchu (krzywica, osteoporoza)

- opisuje urazy kończyn

- wykazuje związek między płaskostopiem a czynnikami mu sprzyjającymi

- objaśnia, na czym polega reumatoidalne zapalenie stawów

- wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach

- wykazuje związek między aktywnością fizyczną a prawidłowym funkcjonowaniem układu ruchu oraz gęstością i masą kości

- demonstruje sposoby udzielania pierwszej pomocy w przypadku złamania, zwichnięcia i skręcenia

5. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu X

XI. Rozmnażanie, wzrost i rozwój

1. Budowa i funkcjono-wanie męskiego układu rozrodczego

- wymienia i wskazuje na planszy męskie narządy płciowe wewnętrzne (jądra, najądrza, nasieniowody) i zewnętrzne (prącie, moszna)

- podaje główne zadania męskiego układu rozrodczego

- charakteryzuje narządy budujące układ rozrodczy męski

- wykazuje związek budowy męskich narządów rozrodczych z pełnionymi przez nie funkcjami

- przedstawia budowę plemnika i funkcje jego poszczególnych elementów

- wymienia i wskazuje na planszy męskie gruczoły dodatkowe oraz podaje ich funkcje

- wyjaśnia, z czego składa się nasienie (sperma)

- objaśnia związek między produkcją testosteronu a funkcjonowaniem męskiego układu rozrodczego

- charakteryzuje pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe męskie

- omawia konsekwencje niezstąpienia jąder podczas rozwoju płodowego chłopca

2. Budowa i funkcjono-wanie żeńskiego układu rozrodczego

- wymienia i wskazuje na planszy żeńskie narządy płciowe zewnętrzne (wzgórek łonowy, wargi sromowe, łechtaczka) i wewnętrzne (jajniki, jajowody, macica, pochwa)

- wskazuje jajowód jako miejsce zapłodnienia, a macicę jako miejsce rozwoju zarodka i płodu

- wymienia zadania żeńskiego układu rozrodczego

- charakteryzuje budowę narządów żeńskiego układu rozrodczego

- wykazuje związek budowy narządów żeńskiego układu rozrodczego z pełnionymi przez nie funkcjami

- wyjaśnia terminy: pokwitanie i przekwitanie

- omawia budowę komórki jajowej

- charakteryzuje różnice w budowie plemnika i komórki jajowej

- wymienia etapy cyklu miesiączkowego

- odczytuje z wykresu zmiany poziomu estrogenów i progesteronu

- wskazuje dni płodne i niepłodne w cyklu miesiączkowym

- charakteryzuje etapy cyklu miesiączkowego, uwzględniając rolę hormonów oraz zmiany zachodzące w jajniku i błonie śluzowej macicy

- analizuje rolę ciałka żółtego

- opisuje objawy napięcia przedmiesiączkowego

- podaje różnice w funkcjonowaniu układu rozrodczego męskiego i żeńskiego

- wyjaśnia rolę przysadki mózgowej w funkcjonowaniu układu rozrodczego

- przedstawia na wykresie, jak zmienia się poziom hormonów gonadotropowych podczas cyklu miesiączkowego

3. Choroby przenoszone drogą płciową

- wymienia główne choroby układu rozrodczego

- wskazuje kontakty płciowe jako główne źródło zakażeń układu rozrodczego męskiego i żeńskiego

- konstruuje i wypełnia tabelę zawierającą nazwy głównych chorób układu rozrodczego, czynnik je wywołujący i objawy

- opracowuje zasady postępowania pozwalające na utrzymanie układu rozrodczego w dobrej kondycji

- konstruuje drzewo decyzyjne dotyczące profilaktyki chorób przenoszonych droga płciową

- wyjaśnia różnice miedzy nosicielstwem HIV a chorobą AIDS

- opisuje zachowania prowadzące do zakażenia HIV

- korzystając z różnych źródeł informacji, podaje sposoby leczenia chorób układu rozrodczego

- wyjaśnia konieczność regularnych wizyt kobiety ginekologa

- omawia znaczenie badań cytologicznych

- wymienia choroby przenoszone drogą płciową, przeciw którym można się zaszczepić

- omawia skutki nieleczenia kiły i rzeżączki

- przeprowadza, a następnie prezentuje wywiad z lekarzem ginekologiem na temat najczęściej występujących chorób przenoszonych drogą płciową

4.Od poczęcia do narodzin

- wyjaśnia terminy: zapłodnienie, ciąża, ciąża mnoga

- wymienia etapy rozwoju wewnątrzmacicznego

- podaje czas trwania okresu zarodkowego i płodowego

- wyjaśnia, co to jest poród i połóg

- wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży

- wskazuje kryterium podziału na okres zarodkowy i płodowy

- wymienia funkcje łożyska

- charakteryzuje zmiany zachodzące w organizmie matki podczas połogu

- omawia proces powstawania zygoty

- charakteryzuje kolejne etapy rozwoju zarodka od momentu zapłodnienia do momentu zagnieżdżenia się w błonie śluzowej macicy

- opisuje procesy zachodzące od chwili implantacji do końca 8 tygodnia ciąży

- charakteryzuje okres płodowy

- wymienia i omawia etapy porodu

- wyjaśnia znaczenie rozwoju błon płodowych podczas rozwoju zarodkowego człowieka

- wskazuje rozmieszczenie i omawia funkcje błon płodowych

- wykazuje związek budowy łożyska z funkcjami, które pełni

- rozróżnia procesy prowadzące do rozwoju bliźniąt jednojajowych i dwujajowych

- wskazuje na schemacie listki zarodkowe

- wymienia tkanki i narządy tworzące się z poszczególnych listków zarodkowych

5. Ciąża – planowanie, higiena i zagrożenia

- wymienia symptomy ciąży

- podaje rolę testu ciążowego

- wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na rozwój prenatalny

- określa odpowiedni moment na zajście w ciążę

- uzasadnia konieczność sterowania płodnością

- wyjaśnia termin antykoncepcja

- uzasadnia konieczność wykonania badań prenatalnych w określonych przypadkach

- opracowuje zalecenia, których powinna przestrzegać kobieta podczas ciąży

- wymienia rodzaje metod sterowania płodnością

- podaje wady i zalety naturalnych i sztucznych metod sterowania płodnością

- wskazuje związek między czynnikami środowiskowymi (chemicznymi, fizycznymi i biologicznymi) a powstaniem wad rozwojowych płodu

- opracowuje, korzystając z różnych źródeł, oraz prezentuje skutki palenia tytoniu i picia alkoholu przez kobietę będącą w ciąży

- objaśnia, na czym polega płodowy zespół tytoniowy i alkoholowy

- przygotowuje i prezentuje informacje na temat wpływu zażywania przez matkę narkotyków na rozwój prenatalny dziecka

- wyjaśnia, na czym polega ciąża pozamaciczna

6. Od narodzin do starości

- wymienia okresy rozwoju osobniczego człowieka

- wymienia objawy dojrzewania biologicznego dziewcząt i chłopców

- uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny, szczególnie w okresie dojrzewania

- podaje czas trwania poszczególnych okresów rozwoju osobniczego człowieka

- charakteryzuje okres noworodkowy

- charakteryzuje okresy: niemowlęcy oraz wczesnego i późnego dzieciństwa, uwzględniając rozwój fizyczny i psychiczny

- charakteryzuje dorosłość jako najdłuższy okres w życiu człowieka

- wymienia zmiany zachodzące podczas starzenia się

- wykazuje, że okres noworodkowy jest przystosowaniem do zupełnie innych warunków niż te, które panują w organizmie matki

- porównuje zmiany zachodzące w okresie dojrzewania u dziewcząt i u chłopców

- określa zmiany, które zachodzą w psychice dojrzewającego człowieka

- uzasadnia, że na pełną dojrzałość składają się: dojrzałość biologiczna, fizyczna, psychiczna i społeczna

- bierze udział w dyskusji na temat przygotowania rodziców do narodzin dziecka

- wykazuje związek między intensywnością starzenia się a trybem życia

- przedstawia zadania gerontologii i geriatrii

7. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu XI

XII. Współczesne zagrożenia zdrowia

1. Zdrowie i choroba. Choroby zakaźne i pasożytni-

cze

- wymienia czynniki wywołujące choroby (biologiczne i niebiologiczne)

- podaje drogi wnikania do organizmu czynników chorobotwórczych

(pokarmowa, oddechowa, kontakt płciowy i skóra)

- wyjaśnia terminy: zdrowie i choroba

- podaje źródła zakażenia drobnoustrojami chorobotwórczymi i pasożytami

- proponuje działania mające na celu zapobieganie zakażeniom czynnikami chorobotwórczymi

- przestrzega zaleceń lekarza podczas leczenia infekcji

- odróżnia osobnika chorego od nosiciela

- wymienia czynniki wywołujące choroby zakaźne i pasożytnicze

- podaje przykłady chorób wywołanych przez czynniki zakaźne i pasożytnicze

- charakteryzuje drogi rozprzestrzeniania się czynników chorobotwórczych

- uzasadnia konieczność zapoznania się z treścią ulotki informacyjnej przed zastosowaniem leku

- przedstawia zasady, których należy przestrzegać podczas zażywania leków

- przygotowuje metaplan dotyczący problemu zakażeń chorobami pasożytniczymi i zakaźnymi

- przedstawia drogi zakażania się HIV, HBV, HCV, HPV oraz podaje zasady profilaktyki chorób wywołanych przez te wirusy

2. Choroby cywilizacyj-

- podaje przykłady chorób cywilizacyjnych

- wymienia przykłady chorób społecznych

- wymienia rodzaje czynników środowiskowych przyczyniających się do rozwoju chorób nowotworowych

- podaje kryteria wyróżnienia chorób cywilizacyjnych i społecznych

- konstruuje i uzupełnia tabelę zawierającą wybrane choroby cywilizacyjne, ich przyczyny i sposoby zapobiegania

- wykazuje związek między trybem życia a zachorowalnością na choroby nowotworowe

- opracowuje zasady postępowania dotyczące unikania potencjalnych czynników rakotwórczych

- uzasadnia związek między trybem życia a zakaźne i pasożytnicze na choroby nowotworowe

- wskazuje różnice między nowotworami łagodnymi a złośliwymi

- dokonuje analizy potencjalnych czynników rakotwórczych obecnych w środowisku człowieka

- opracowuje listę okresowych badań kontrolnych, które należy systematycznie przeprowadzać

- objaśnia sposoby walki z nowotworami

- uzasadnia znaczenie badań mammograficznych i cytologicznych w profilaktyce nowotworów piersi i szyjki macicy

- przewiduje indywidualne i społeczne skutki chorób cywilizacyjnych oraz społecznych

- szacuje koszty indywidualne i społeczne palacza chorego na raka płuc

3. Przyczyny i skutki uzależnienia

- podaje przykłady chemicznych środków uzależniających

- wymienia konsekwencje przyjmowania substancji uzależniających (fizyczne i psychiczne)

- wymienia skutki uzależnień od substancji chemicznych (nikotynizm, narkomania, alkoholizm)

- odróżnia konsekwencje psychiczne uzależnień od konsekwencji fizycznych

- określa moment, w którym młodzi ludzie najczęściej sięgają po środki uzależniające

- wykonuje plakat lub ulotkę na temat przyczyn i skutków uzależnień od substancji chemicznych lub nowych technologii

- opracowuje zasady postępowania w sytuacjach sprzyjających powstawaniu uzależnień (postawa asertywna)

- objaśnia mechanizm powstawania uzależnienia

- uzasadnia, że każda forma uzależnienia jest szkodliwa

- rozpoznaje objawy uzależnienia u siebie i u innych

-omawia wpływ alkoholu na organizm człowieka

- uzasadnia związek palenia tytoniu z chorobami różnych narządów

- wymienia przyczyny łatwego popadania w lekomanię

- przygotowuje metaplan dotyczący chorób cywilizacyjnych

- objaśnia wpływ narkotyków na organizm człowieka

- omawia mechanizm powstawania uzależnień od nowych technologii

- uzasadnia, dlaczego leczenie uzależnień jest bardzo trudne, a czasem prawie niemożliwe

- bierze udział w dyskusji dotyczącej przyczyn uzależnień u młodych ludzi

- przedstawia, na podstawie informacji odnalezionych w różnych źródłach, skutki lekomanii

- przygotowuje scenariusz dramy uświadamiającej problemy osoby uzależnionej

4. Powtórzenie i sprawdzian wiadomości

Powtórzenie i sprawdzenie wiadomości oraz umiejętności z działu XII

KLASA III GIMNAZJUM

Dział

nauczania

Numer

i temat lekcji

Wymagania konieczne

(ocena dopuszczająca)

Wymagania podstawowe

(ocena dostateczna)

Wymagania rozszerzające

(ocena dobra)

Wymagania dopełniające

(ocena bardzo dobra)

Wymagania wykraczające

(ocena celująca)

I. Podstawy

genetyki

1. Podstawowe

zasady

dziedziczenia

cech

Uczeń:

• wyjaśnia terminy: genetyka,

zmienność, dziedziczność,

gen, allel, genotyp, fenotyp

• podaje przykłady cech

dominujących i recesywnych

u człowieka

• podaje treść I prawa Mendla

Uczeń:

• omawia badania Mendla

• oznacza allele dominujące

i recesywne oraz zapisuje ich

kombinacje

• objaśnia I prawo Mendla

• wykorzystuje treść I prawa

Mendla do zapisu wszystkich

możliwych kombinacji alleli

w gametach

Uczeń:

• konstruuje krzyżówkę

genetyczną

• zapisuje w postaci krzyżówki

genetycznej doświadczenia

Mendla

• określa stosunki fenotypowe

w pokoleniach F₁ i F₂

Uczeń:

• określa stosunki genotypowe

w pokoleniach F₁ i F₂

• wykonuje krzyżówki

genetyczne dotyczące

dziedziczenia cech

u człowieka

Uczeń:

• dowodzi słuszności II prawa

Mendla poprzez wykonanie

odpowiedniej krzyżówki

genetycznej

2. Mitoza

zapewnia

wzrost

organizmu

• wskazuje miejsce lokalizacji

materiału genetycznego

w komórce

• rysuje i opisuje chromosom

• wymienia rodzaje podziałów

komórkowych

• podaje znaczenie mitozy

• wskazuje komórki, w których

zachodzi mitoza

• wskazuje różnice

w organizacji materiału

genetycznego w dzielącej

i niedzielącej się komórce

• wyjaśnia terminy kariotyp

i chromosomy homologiczne

• omawia procesy składające

się na podział komórek

• wyjaśnia, co oznacza zapis

„n” i „2n”

• analizuje kariotyp człowieka

• uzasadnia konieczność

podziałów komórkowych

• omawia przebieg mitozy

• prowadzi obserwacje

mikroskopowe

• rozpoznaje na

schematycznych rysunkach

fazy mitozy, wskazując

istotną cechę dla danej fazy

• wskazuje moment replikacji

w cyklu komórkowym

• uzasadnia, dlaczego

replikacja musi być precyzyjna

• przedstawia na

schematycznym rysunku cykl

komórkowy

• omawia proces interfazy

• dowodzi, że nie zawsze

odbywa się precyzyjny

podział materiału

genetycznego, podając

przykłady komórek

dzielących się amitotycznie

3. Mejoza

zapewnia

powstawanie

gamet

• wskazuje komórki,

w których odbywa się

podział mejotyczny

• podaje ilość podziałów

odbywających się podczas

mejozy i ich istotę

• uzasadnia konieczność

podziału mejotycznego

w komórkach macierzystych

gamet i zarodników

• rozpoznaje pierwszy i drugi

podział mejotyczny

• charakteryzuje przebieg

pierwszego i drugiego

podziału mejotycznego

• wyjaśnia, na czym polega

rekombinacja materiału

genetycznego

• sporządza tabelę, w której

porównuje mejozę z mitozą

• rozpoznaje na

schematycznych rysunkach

poszczególne fazy podziału

mejotycznego, wskazując

istotną cechę każdej fazy

• wykazuje związek I prawa

Mendla z podziałem

mejotycznym komórki

• dowodzi znaczenia

rekombinacji materiału

genetycznego u organizmów

rozmnażających się płciowo

• podaje przykłady

organizmów, u których

odbywa się mejoza

pregamiczna, postgamiczna

i pośrednia

4. Dziedziczenie

płci

• wymienia rodzaje

chromosomów decydujących

o płci człowieka

• odróżnia autosomy od

chromosomów płci

• wyjaśnia termin

heterogametyczność męska

• przedstawia sposób

dziedziczenia się cech

sprzężonych z płcią

• wykonuje krzyżówki

genetyczne dotyczące

dziedziczenia cech

sprzężonych z płcią

• uzasadnia, dlaczego u kobiet

jeden z chromosomów

X ulega dezaktywacji,

zamieniając się w ciałko

Barra

• podaje moment ustalenia płci

u człowieka

• objaśnia, na czym polega

hemofilia i daltonizm

• objaśnia, jak dziedziczy się

płeć u człowieka, wykonując

krzyżówkę genetyczną

• wyjaśnia, co to znaczy, że

dana cecha dziedziczy się

razem z płcią

• dowodzi, dlaczego allele

recesywne zlokalizowane

w chromosomie X ujawniają

się częściej u mężczyzn niż

u kobiet

• wyjaśnia, na czym polega

nosicielstwo allelu

warunkującego choroby

• ustala stosunki fenotypowe

i genotypowe u potomstwa

• podaje przykłady zwierząt,

u których inaczej niż u ludzi

dziedziczy się płeć

5. Budowa i rola

kwasów

nukleinowych

• objaśnia, czym jest gen pod

względem chemicznym

i funkcjonalnym

• wymienia elementy

nukleotydu

• podaje rodzaje nukleotydów

wchodzących w skład DNA

i RNA

• wyjaśnia termin genom

• przedstawia budowę

nukleotydu za pomocą

schematycznego rysunku

• opisuje, korzystając

z planszy, budowę

podwójnej helisy DNA

i pojedynczej nici RNA

• wyjaśnia, na czym polega

reguła komplementarności

zasad azotowych

• przedstawia na modelach

proces replikacji DNA

• uzasadnia konieczność

procesu replikacji dla

funkcjonowania komórki

• sporządza tabelę, w której

porównuje budowę DNA

i RNA

• wymienia rodzaje RNA

i podaje ich funkcje

• oblicza zawartość

procentową poszczególnych

zasad azotowych w DNA

na podstawie podanej ilości

jednej z nich

• dowodzi, że znając

zawartość procentową

jednej z zasad azotowych

w RNA, nie da się obliczyć

zawartości pozostałych

• konstruuje model

przedstawiający strukturę

przestrzenną podwójnej

helisy DNA

6. Od genu

do cechy

• wyjaśnia, w jaki sposób są

zapisane cechy organizmu

• wymienia etapy realizacji

informacji genetycznej

• charakteryzuje kod

genetyczny

• wskazuje miejsce i cel

transkrypcji

• wyjaśnia różnice między

informacją genetyczną

a kodem genetycznym

• uzasadnia konieczność

procesu transkrypcji

w ekspresji genów

• przedstawia proces

transkrypcji, posługując się

modelami nukleotydów

• oblicza, z ilu nukleotydów

składa się gen kodujący

białko o określonej liczbie

aminokwasów

• przedstawia proces translacji,

posługując się modelami

• wyjaśnia, z czego wynika

różnorodność komórek

mimo jednakowej informacji

genetycznej

• uzasadnia, że dysponując

zapisem DNA, można

przewidzieć kolejność

aminokwasów w białku

• dowodzi, że znając kolejność

aminokwasów w białku, nie

da się przewidzieć kolejności

nukleotydów na DNA

• posługuje się tabelą kodu

genetycznego

7. Zmiany

w materiale

genetycznym

i ich konsekwencje

• wyjaśnia termin mutacja

• wymienia rodzaje czynników

mutagennych

• podaje przykłady czynników

mutagennych fizycznych

i chemicznych

• dokonuje podziału mutacji na

genowe i chromosomowe

• podaje kryteria podziału

mutacji na genowe

i chromosomowe

• podaje przykłady chorób

będących wynikiem mutacji

genowych

• omawia przyczyny i objawy

chorób spowodowanych

mutacjami genowymi

• podaje przykłady chorób

spowodowanych mutacjami

chromosomowymi

• wykonuje krzyżówkę

genetyczną, wykazując

prawdopodobieństwo

wystąpienia choroby

w przypadku, gdy obydwoje

rodzice są nosicielami

• wskazuje różnice między

mutacjami genowymi

a chromosomowymi

• omawia przyczyny

i objawy chorób

wywołanych mutacjami

chromosomowymi

• rozpoznaje kariotyp

człowieka z zespołem

Downa, zespołem Turnera

i zespołem Klinefeltera

• wykazuje związek między

wiekiem matki a urodzeniem

dziecka z zespołem Downa,

przedstawiając tę zależność

na wykresie

• modeluje sytuację,

w której mogło dojść

do nieprawidłowego

rozdzielenia chromosomów

podczas anafazy mejozy

• podaje przykład choroby

wynikającej z uszkodzenia

struktury chromosomu

8. Cechy

organizmu –

wynik współ-

działania

genów

i środowiska

• wyjaśnia termin zmienność

organizmów

• wymienia rodzaje zmienności

• omawia przykłady wpływu

środowiska na fenotyp

• odróżnia zmienność

dziedziczną od zmienności

niedziedzicznej

• uzasadnia, dlaczego

zmienność środowiskowa

nie jest zmiennością

dziedziczną

• przedstawia przyczyny

zmienności dziedzicznej

• podaje przykłady zmienności

dziedzicznej u człowieka

• wykonuje krzyżówki

genetyczne związane

z dziedziczeniem grup krwi

i czynnika Rh u człowieka

• podaje przykłady cech

uwarunkowanych genetycznie i będących wynikiem oddziaływania środowiska

• ocenia przydatność wiedzy

o wpływie czynników

genetycznych i środowiskowych na cechy

fenotypowe organizmu dla

hodowców prowadzących

selekcję cech użytkowych

roślin i zwierząt

• podaje, jakie genotypy

rodziców i dziecka prowadzą

do konfliktu serologicznego

• przygotowuje i wygłasza

referat na temat związku

genetyki z innymi

dziedzinami wiedzy

9. Powtórzenie

i utrwalenie

wiadomości

Powtórzenie i utrwalenie wiadomości i umiejętności z działu I

10. Sprawdzenie

stopnia

opanowania

wiadomości

i umiejętności

Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z działu I

II. Ekologia

1. Ekologia

a ochrona

przyrody

• termin ekologia –

pochodzenie i znaczenie

• wymienia miejsca, gdzie

mogą być prowadzone

badania ekologiczne

• rozróżnia poziomy

organizacji życia będące

przedmiotem badań

ekologicznych

• podaje przykłady badań

prowadzonych w terenie

i przeprowadzanych

w laboratoriach

• uzasadnia konieczność

prowadzenia badań

ekologicznych

• wykazuje różnice między

ekologią a ochroną przyrody

i ochroną środowiska

• wykazuje przekonanie

o użyteczności edukacji

ekologicznej w życiu

codziennym człowieka

• wskazuje na przykładach

związki między ekologią

a innymi dziedzinami biologii

2. Organizmy

i ich

środowisko

• określa rodzaje czynników

środowiska

• porównuje warunki życia

w wodzie z warunkami życia

na lądzie

• rozróżnia cechy organizmów

będące przystosowaniem do

życia w wodzie i na lądzie

• podaje przykłady wpływu

czynników biotycznych

i abiotycznych na organizmy

• ocenia, które z czynników

mają parametry zmienne,

a które względnie stałe

• wyjaśnia terminy tolerancja

ekologiczna i zakres tolerancji

ekologicznej

• podaje przykłady

praktycznego wykorzystania

wiedzy o tolerancji

ekologicznej organizmów

• dowodzi, że rozmieszczenie

organizmów na Ziemi

wynika z różnej tolerancji na

poszczególne czynniki

• objaśnia treść prawa

minimum Liebiga

• interpretuje przebieg

krzywych tolerancji

ekologicznej

• projektuje i przeprowadza

obserwację porostów

w najbliższym otoczeniu

• ocenia stan czystości

powietrza, posługując się

skalą porostową

• wskazuje nisze ekologiczne

wybranych gatunków

• uzasadnia, że nisze

ekologiczne różnych

gatunków nigdy nie są

identyczne

• planuje i przeprowadza

doświadczenie służące

określeniu optymalnych

wartości wybranych

czynników środowiska na

wzrost i rozwój danej rośliny

• analizuje i ocenia stan

czystości wody na podstawie

składu gatunkowego

żyjących w niej organizmów

3. Charakterys-

tyka

populacji

• wyjaśnia termin populacja

• podaje przykłady populacji

z różnych środowisk

• planuje i przeprowadza

obserwacje populacji

różnych gatunków w terenie

• określa strukturę

przestrzenną wybranego

gatunku rośliny

• przedstawia rozmieszczenie

osobników na danym terenie

w sposób graficzny

• wskazuje czynniki biotyczne

i abiotyczne mające wpływ

na liczebność i zagęszczenie

badanej populacji

• określa liczebność

i zagęszczenie populacji na

określonym terenie

• analizuje mechanizmy

regulujące liczebność

populacji

• omawia konsekwencje

konkurencji

wewnątrzgatunkowej

dla funkcjonowania

danych populacji

• analizuje dane statystyczne

dotyczące zmian liczebności

populacji ludzkiej

w przeciągu ostatnich

kilkudziesięciu lat

4. Niean-

tagonistyczne

oddziaływania

między-

gatunkowe

• wymienia rodzaje

oddziaływań

nieantagonistycznych

• podaje przykłady

organizmów żyjących

w symbiozie

• wykazuje na dowolnym

przykładzie, że symbioza jest

korzystna dla obu partnerów

• charakteryzuje

przystosowania kwiatów do

zapylania przez zwierzęta

• wskazuje na przykładach

przystosowania zwierząt do

zapylania

• dowodzi, że komensalizm

jest oddziaływaniem

przynoszącym korzyści

jednemu gatunkowi

• uzasadnia na przykładach, że

mutualizm i protokooperacja

mają cechy wspólne oraz

różne

• dowodzi, że protokooperacja

jest symbiozą nieobligatoryjną

• podaje przykłady mikoryzy

jako oddziaływania

korzystnego dla grzybów

i roślin

5. Antago-

nistyczne

oddziaływania

między-

gatunkowe

• odróżnia oddziaływania

antagonistyczne od

nieantagonistycznych

• wymienia rodzaje

oddziaływań

antagonistycznych

• przedstawia czynniki

warunkujące konkurencję

• przedstawia skutki

konkurencji międzygatunkowej

• wymienia sposoby unikania

konkurencji

• przedstawia na dowolnym

przykładzie wzajemne

adaptacje pasożyta i żywiciela

• charakteryzuje na dowolnym

przykładzie przystosowania

drapieżnika do drapieżnictwa

i jego ofiary do obrony

• uzasadnia tezę, że zjadający

i zjadani regulują wzajemnie

swoją liczebność

• opisuje przystosowania

pasożytów do obranej

strategii życiowej

• planuje i przeprowadza

doświadczenie badające

oddziaływania allelopatyczne

między roślinami

• wykazuje na odpowiednich

przykładach, że rośliny mają

mechanizmy obronne przed

zgryzaniem

• przedstawia na przykładach

adaptacje ssaków

roślinożernych do

odżywiania się pokarmem

roślinnym

• wskazuje przykłady

praktycznego zastosowania

wiedzy o oddziaływaniach

allelopatycznych między

roślinami

6. Zależności

pokarmowe

w eko-

systemie

• wymienia elementy

składowe ekosystemu

• wskazuje ogniwa w łańcuchu

pokarmowym

• tworzy łańcuch pokarmowy

z danych organizmów

• wykazuje ścisły związek

między ożywioną częścią

ekosystemu a jego biotopem

• charakteryzuje rolę

producentów, konsumentów

i destruentów w ekosystemie

• wskazuje różnice między

łańcuchami spasania

a łańcuchami detrytusowymi

• tworzy sieć pokarmową

z podanych organizmów

• dostrzega, że jeden

organizm może należeć do

kilku poziomów troficznych

• porównuje biocenozę pola

uprawnego z biocenozą lasu

pod kątem ich trwałości

i zachowania równowagi

biocenotycznej

• planuje, przeprowadza

i dokumentuje

doświadczenie badające

działalność destruentów

• modeluje sytuację, gdy

jeden z organizmów sieci

pokarmowej zostanie

wyeliminowany

• dowodzi, że trwałość

ekosystemu zależy od jego

różnorodności gatunkowej

• przygotowuje prezentację

na temat funkcjonowania

dowolnego ekosystemu

wodnego

7. Funkcjono-

wanie

ekosystemu

• charakteryzuje strukturę

wybranego ekosystemu,

posługując się piramidą

troficzną

• wyjaśnia, co dzieje się

z materią, a co – z energią

w ekosystemie

• opisuje rolę producentów,

konsumentów i destruentów

w obiegu materii oraz

przepływie energii przez

ekosystem

• analizuje cykl

biogeochemiczny węgla

• ilustruje schematycznie

krążenie materii i przepływ

energii w ekosystemach

• uzasadnia, jak ważny jest

dopływ energii słonecznej do

ekosystemów

• udowadnia, że

ekosystem jest układem

samowystarczalnym

• modeluje cykl

biogeochemiczny azotu

• przygotowuje i wygłasza

referat na temat sukcesji

ekologicznej jeziora

• dostrzega przejawy sukcesji

ekologicznej w najbliższym

otoczeniu

8. Wpływ

człowieka na

funkcjono-

wanie

ekosystemu

• podaje kryteria podziału

zasobów naturalnych

• wymienia przykłady

zasobów odnawialnych

i nieodnawialnych

• przedstawia skutki

eksploatacji zasobów

nieodnawialnych

• wskazuje zmiany zachodzące

w środowisku na skutek

intensyfikacji produkcji rolnej

• wykazuje związek między

intensywną gospodarką

rolną a wyginięciem wielu

gatunków

• objaśnia, na czym polega

kumulacja szkodliwych

związków chemicznych

w organizmach

• omawia mechanizm

powstawania efektu

cieplarnianego

• przewiduje skutki globalnego

ocieplenia

• wykazuje związek między

zanieczyszczeniami

środowiska a nasileniem

efektu cieplarnianego

• analizuje dane statystyczne

dotyczące przyczyn zmian

poziomu dwutlenku węgla

w powietrzu i zmian

temperatury na Ziemi

• podejmuje dyskusję, czy

globalne ocieplenie to skutek

działalności człowieka, czy

proces naturalny

• przygotowuje planszę

graficzną przedstawiającą

mechanizm powstawania

kwaśnych opadów

• analizuje przyczyny i skutki

kwaśnych opadów

9. Gospo-

darowanie

energią

• wymienia przykłady

odnawialnych

i nieodnawialnych źródeł

energii

• wyjaśnia termin

zrównoważony rozwój

• przedstawia propozycje

racjonalnego

gospodarowania zasobami

przyrody zgodnie z zasadą

zrównoważonego rozwoju

• uzasadnia konieczność

ograniczenia wydobycia

paliw kopalnych

• przedstawia korzyści

i zagrożenia wynikające

z budowy elektrowni

atomowych

• uzasadnia konieczność

korzystania z alternatywnych

źródeł energii

• podejmuje dyskusję na

temat budowy elektrowni

jądrowych

• opracowuje projekt

oszczędzania energii

w domu

• opisuje budowę

i zastosowanie kolektorów

słonecznych

10. Ochrona

wód,

powietrza

i gleby

• proponuje działania mające

na celu oszczędzanie energii

elektrycznej i wody w domu

• projektuje i wykonuje plakat

na temat wykorzystania

surowców wtórnych

• proponuje działania mające

na celu ograniczenie ilości

odpadów w gospodarstwie

domowym

• charakteryzuje sposoby

oczyszczania ścieków

• opisuje, na czym polega

segregacja odpadów

• opisuje metody

bezpiecznego składowania

odpadów

• wyjaśnia korzyści wynikające

z segregowania odpadów

• podejmuje dyskusję na temat

budowy spalarni śmieci

• uzasadnia konieczność

ochrony odnawialnych

zasobów przyrody

• przygotowuje projekt zasad

postępowania ze zużytymi

bateriami, świetlówkami

i przeterminowanymi lekami

• analizuje ilość oraz skład

jakościowy odpadów

powstających

w gospodarstwie domowym

• aktywnie włącza się

w oszczędzanie wody

w domu i w szkole

11. Powtórzenie

i utrwalenie

wiadomości

Powtórzenie i utrwalenie wiadomości i umiejętności z działu II

12. Sprawdzenie

stopnia

opanowania

wiadomości

i umiejętności

Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z działu II

III. Ewolucjonizm

1. Karol Darwin

i jego teoria

ewolucji

• wyjaśnia terminy ewolucja

i ewolucjonizm

• wyjaśnia, co oznacza

określenie „walka o byt”

• uzasadnia, dlaczego

Darwina nazywa się ojcem

ewolucjonizmu

• odróżnia dobór naturalny

od doboru sztucznego

• przedstawia poglądy na

ewolucję znane przed

Darwinem

• podaje główne założenia

teorii ewolucji Darwina

• prezentuje przykłady

potwierdzające działanie

doboru naturalnego

• omawia znaczenie i podaje

przykłady doboru sztucznego

• omawia poglądy na ewolucję

Lamarcka

• uzasadnia, dlaczego obser-

wacje poczynione przez

Darwina na wyspach Gala-

pagos stały się podłożem do

narodzin teorii ewolucji

• wykazuje, że dobór

naturalny zapewnia

przetrwanie osobników

najlepiej przystosowanych

do środowiska

• podaje założenia

syntetycznej teorii ewolucji

• przedstawia w sposób

graficzny mechanizm izolacji

przestrzennej populacji

• dowodzi, że izolacja

populacji przyczynia się

do powstawania nowych

gatunków

• wykazuje, że współczesne

poglądy na ewolucję są

kontynuacją i uzupełnieniem

teorii Darwina

• dowodzi, że brak przepływu

genów pomiędzy dwoma

grupami organizmów

świadczy o ich odrębności

gatunkowej

• wyróżnia rodzaje izolacji

rozrodczej

• podaje przykłady izolacji

rozrodczej

2. Dowody

ewolucji

• podaje rodzaje dowodów

ewolucji

• rozróżnia pośrednie

i bezpośrednie dowody

ewolucji

• podaje przykłady dowodów

bezpośrednich ewolucji

• wyjaśnia, dlaczego tylko

niewielka część wymarłych

organizmów zachowała się

w postaci skamieniałości

• wykazuje na przykładach,

że zmiany ewolucyjne

organizmów mogą się

odbywać w różnym tempie

• uzasadnia, że formy

przejściowe są szczególnie

cenionymi dowodami

bezpośrednimi na ewolucję

• zbierając informacje na

temat form pośrednich,

korzysta z różnych źródeł

• charakteryzuje relikty

i podaje ich przykłady

• odróżnia narządy

analogiczne

od homologicznych

• dowodzi znaczenia

prowadzenia

porównawczych badań

anatomicznych zwierząt

• analizuje podobieństwo

rozwoju zarodkowego

kręgowców

• dowodzi, że badania

z zakresu embriologii

są ważnym dowodem

pośrednim ewolucji

• przygotowuje i wygłasza

krótki wykład na temat

dowodów ewolucji z zakresu

genetyki

• uzasadnia, że podobny

skład chemiczny wszystkich

organizmów świadczy o ich

pokrewieństwie

• segreguje narządy na

analogiczne, homologiczne

i szczątkowe

3. Dzieje życia

na Ziemi

• wyjaśnia termin biogeneza

• odczytuje dane z tabeli

stratygraficznej

• analizuje schemat

przedstawiający zegar

ewolucji

• określa warunki, w jakich

mogło się narodzić życie na

Ziemi

• wskazuje cechy

pierwszych organizmów

jednokomórkowych

• objaśnia, jak doszło do

wytworzenia w komórkach

jądra, mitochondriów

i chloroplastów

• dowodzi, jak ważnym

krokiem w ewolucji było

powstanie organizmów

wielokomórkowych

• przedstawia organizmy

roślinne i zwierzęce

charakterystyczne dla danej

ery

• wykazuje, dlaczego

w momencie pojawienia się

atmosfery tlenowej ewolucja

nabrała tempa

• konstruuje tabelę

zawierającą najważniejsze

wydarzenia z historii życia na

Ziemi

• wyjaśnia, jaki wpływ na

rozwój życia na Ziemi

miały wielkie wymierania

gatunków

• przygotowuje i przedstawia

prezentację na temat

pojawienia się na lądzie

pierwszych roślin i zwierząt

4. Człowiek

i jego

ewolucja

• podaje pozycję

systematyczną człowieka

• uzasadnia przynależność

człowieka do

poszczególnych jednostek

systematycznych

• analizuje cechy budowy

charakterystyczne dla

naczelnych

• sporządza tabelę, w której

porównuje człowieka

z szympansem

• wskazuje podobieństwa

i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi jako wynik procesów ewolucyjnych

• wymienia przodków

człowieka

• wskazuje cechy pozwalające

na wyodrębnienie z rzędu

naczelnych nadrodziny

człekokształtnych

• charakteryzuje

poszczególnych przodków

człowieka

• dowodzi, że człowiek

posiada cechy wyjątkowe dla

jego gatunku

• przedstawia historię rozwoju

ewolucyjnego człowieka

• korzysta z różnych źródeł,

podając przykłady dowodów

bezpośrednich na ewolucję

człowieka

• dowodzi, że szczątki

australopiteka znanego

jako Lucy są jednym

z najważniejszych znalezisk

• wykonuje schemat drzewa

rodowego człowieka

• uzasadnia, że rasy człowieka

to przykład zmienności

w obrębie gatunku

5. Powtórzenie

i utrwalenie

wiadomości

Powtórzenie i utrwalenie materiału z działu III

6. Sprawdzenie stopnia

opanowania

wiadomości

i umiejętności

Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności z działu III

BIOLOGIA KLASA 7

Linki

Kontakty

Logowanie